Ask Dr Gramadeg: Heb – Mae’r gair yma yn cael ei ddefnyddio i olygu Without a hefyd i olygu Ddim wedi / Used as Without and in place of Ddim wedi

Byddwn ni'n rhedeg yr arddodiad Heb (sy'n golygu Without). Byddwn ni'n defnyddio'r un terfyniadau fel y byddwn ni'n ei defnyddio gyda'r arddodiaid eraill.
Heb, when used as 'without', conjugates. The endings are the same as the other prepositions.

Byddwn ni'n gallu defnyddio heb yn yr amser perffaith yn lle ddim wedi, e.e:

Sa i wedi cwpla ’to –                    I haven’t finished yet

Dw i ddim wedi cwpla eto –        I have not finished yet

Dw i heb gwpla ’to –                    I haven’t finished yet (Yn llythrennol – I am without finishing yet)

So fe wedi gwneud y gwaith –     He hasn’t done the work

Dyw e ddim wedi gwneud y gwaith – He hasn’t done the work

Mae e heb wneud y gwaith –       He hasn’t done the work

Fyddwn ni ddim yn defnyddio yn traethiadol ar ôl wedi. Fyddwn ni ddim yn defnyddio yn traethiadol ar ôl heb chwaith.

Heb sy'n achosi treiglad meddal

heb fynd – hasn’t gone
heb gyrraedd – hasn’t arrived

Ro’n i wedi - 'I had been'

Byddwn ni'n ychwanegu 'Wedi' at amser amherffaith 'Bod' i ffurfio'r Amser Gorberffaith (the 'Pluperfect Tense'), e.e.

Ro’n i’n cwpla                     (Amherffaith) – I was finishing
Ro’n i wedi cwpla              (Gorberffaith) – I had finished

Do’n i ddim yn cwpla       (Amherffaith) – I was not finishing
Do’n i ddim wedi cwpla   (Gorberffaith) – I had not finished
Ro’n i heb gwpla               (Gorberffaith) – I had not finished

Ffaelu - 'To fail / To be unable (to)'

Mae sawl ffordd o ddweud nad ydych chi'n gallu gwneud rhywbeth. Dyma i chi rai enghreifftiau, lle rydyn ni wedi defnyddio 'mynd' -

Sa i’n gallu mynd –           I can’t go (ffurf gwmpasog – ‘bod’ + yn +berfenw)
Alla i ddim mynd –            I can’t go (ffurf gryno - bôn 'gallu' + terfyniad + berfenw)
Dw i’n ffaelu mynd –         I can’t go (yn llythrennol – 'I fail to go')

Yng Ngogledd Cymru bydd pobl yn dweud Methu yn hytrach na Ffaelu.

Heb can also be used instead of the negative ‘wedi’ construction, i.e. instead of ddim wedi, etc.   e.g:

Sa i wedi cwpla ’to                      -            I haven’t finished yet.

Dw i ddim wedi cwpla eto         -             I have not finished yet.

Dw i heb gwpla ’to                      -             I haven’t finished yet.                                                           (literally - I am without finishing yet)

So fe wedi gwneud y gwaith             -   He hasn’t done the work

Dyw e ddim wedi gwneud y gwaith -   He hasn’t done the work

Mae e heb wneud y gwaith                -   He hasn’t done the work

As with wedi no yn / ‘n is required.

Heb causes a soft mutation

heb fynd  -  hasn’t gone
heb gyrraedd  -  hasn’t arrived                                                                             

Ro’n i wedi - 'I had been'

When ‘wedi’ is added to the imperfect tense instead of ‘yn’ a new tense is created, e.g:
Ro’n i’n cwpla.          (imperfect)      -    I was finishing.
Ro’n i wedi cwpla.    (pluperfect)     -    I had finished.

Do’n i ddim yn cwpla.        (imperfect)     -   I was not finishing.
Do’n i ddim wedi cwpla.  (pluperfect)    -   I had not finished.
Ro’n i heb gwpla.              (pluperfect)    -   I had not finished.

Ffaelu - 'To fail / To be unable (to)'

There are several ways of saying that you are unable to do something. Here are some examples using ‘mynd’:

Sa i’n gallu mynd         -   I can’t go  (long way - ‘bod’+yn+verb)
Alla i ddim mynd         -    I can’t go                                                                                                    (short way - root of gallu+ending+verb)
Dw i’n ffaelu mynd       -   I can’t go  (Literally - I fail to go)

In North Wales Methu is used rather than Ffaelu.