Barddoniaeth – Parallel.cymru: Cylchgrawn digidol Cymraeg dwyieithog

Cyflwyno Beirdd Cymreig / Introducing Welsh Poets

Neil Rowlands — Fri, 01 Nov 2019 20:00:09 +0000

Croeso i ‘Cyflwyno Beirdd Cymru’. Yn yr adnodd hwn byddwch yn dod o hyd i wybodaeth am feirdd sy’n ysgrifennu yn y Gymraeg, neu sydd wedi ysgrifennu am y wlad. Dylanwadwyd ar y beirdd yn y cyflwyniad hwn gan bob agwedd ar Gymru, yn cynnwys traddodiadau barddol Cymraeg, a hanes, tirwedd a diwylliant Cymru. Yma byddwn yn dathlu lleisiau Cymreig, yn cynnwys rhai cyfarwydd, a rhai sy’n llai adnabyddus. Efallai y byddwch yn synnu nad yw rhai enwau cyfarwydd wedi’u cynnwys yn yr adnodd hwn. Roeddwn yn credu ei fod yn bwysig i ddangos yr amrywiaeth sy’n bodoli ym myd barddoniaeth Gymraeg, yn cynnwys y gwahanol arddulliau, o’r traddodiadol i’r arbrofol, sydd wedi bodoli trwy hanes Cymru.

Dyma adnodd addysgol rhad ac am ddim, ar gyfer y rhai sydd â diddordeb yn y Gymraeg, ac yn hanes a barddoniaeth Cymru. Mae wedi’i ysgrifennu er mwyn helpu pobl i ddysgu am feirdd Cymru yn y ffordd hawsaf posib, ac felly mae’n cynnwys dolenni i lyfrau ac erthyglau. Ynglŷn â’r wybodaeth am bob bardd, mae’r lluniau wedi’u cysylltu â gwefannau, ble fyddwch chi’n gallu dod o hyd i rai o’r llyfrau y mae sôn amdanyn nhw yn y cyflwyniad hwn. Mae’r awdur wedi manteisio ar wybodaeth academyddion, haneswyr a beirdd Cymreig blaenllaw wrth greu’r dudalen hon. Ymunwch â ni i ymchwilio i feirdd Cymru drwy hanes y wlad ac i ddarganfod pam mai un enw ar Gymru yw Gwlad frwd y beirdd.

Welcome to 'Introducing Welsh Poets'. In this resource you can expect to find information about poets who wrote in, or about, Wales. The poets in this introduction have been influenced by all aspects of Wales, including Welsh poetic traditions, Welsh history, landscape and culture. It is time to celebrate Welsh voices from the familiar to the new. It might be surprising that certain household names have not been included in this resource. This is because I thought it was important to explore the diversity within Welsh poetry and the range of styles, from the traditional to the experimental, that is present throughout Welsh history.

This is a free educational resource for those interested in Welsh language, history and poetry. It has been written with the intention of making further study of Welsh poets as straightforward as possible, including links to books and articles. The photos that accompany each poet are linked to websites where some of the books mentioned in this introduction can be found. This page has benefited from the knowledge of prominent Welsh academics, historians and poets. Join us in an exploration of Welsh poets throughout Welsh history and discover why Wales is called Gwlad frwd y beirdd.

Dros y canrifoedd, mae’r enw Taliesin wedi’i ramantu, ac mae’r bardd wedi cael ei ddyrchafu i fod yn rhan o fytholeg Cymru. Efallai mai un o straeon mwyaf adnabyddus Cymru yw’r chwedl am sut y daeth Taliesin i fod. Roedd y wrach, Ceridwen, wedi gorchymyn i was ifanc droi diod hud am flwyddyn a diwrnod. Bwriadwyd y ddiod ar gyfer ei mab oedd yn wrthun a diddawn pan gafodd ei eni. Penderfynodd Ceridwen fragu diod i newid ei natur. Â’r ddiod yn barod, tasgodd diferyn ar law'r gwas. Ar unwaith, rhoddodd y bachgen ei law yn ei geg i leddfu’r llosg gan yfed y ddiod a derbyn ei buddion i gyd. Ac felly daeth chwedl Taliesin i fod.

Bardd llys cynnar oedd Taliesin. Un o’r Cynfeirdd oedd e, oedd yn weithredol rhwng y 6ed a’r 12fed ganrif, fwy neu lai. Cyfoethog ac amrywiol oedd rôl y bardd yn yr Oesoedd Canol, yn cynnwys bod yn rhyfelwr, diddanwr, proffwyd, a chroniclydd. Roedd barddoniaeth yn draddodiad llafar, ac ysgrifennwyd fel arfer mewn ffurfiau a mesurau barddol, Cymraeg, sef cerdd dafod a chynghanedd. Un o ddyletswyddau bardd llys oedd ysgrifennu barddoniaeth i ganu clodydd noddwr enwog, fyddai’n aml o dras frenhinol (am fwy o wybodaeth am feirdd Cymraeg yn yr Oesoedd Canol, gweler y cyswllt isod). Roedd Taliesin yn enwog am ei allu i wneud hyn. Ymhlith rhai eraill, ysgrifennodd ddeuddeg o gerddi mawl i’w noddwr, y Brenin Urien Rhedeg a’i fab, Owain.

Aneirin oedd un o gydoeswyr Taliesin.
‘Talcen disglair’ yw ystyr yr enw Taliesin.
Ysgrifennwyd Hanes Taliesin yn y 16eg ganrif gan Elis Gruffydd.

The name Taliesin has been romanticised throughout the centuries and the poet has transcended into myth. The story of how Taliesin came to exist is perhaps one of Wales’ most well-known stories. The witch Ceridwen tasked a serving boy to stir a potion for a year and a day. The potion was intended for her son who had been born grotesque and talentless. Ceridwen decided to brew a potion to alter his nature. Just as the potion was ready, a splash fell on the serving boy's hand. The boy immediately brought his hand to his mouth to ease the burn, consuming the potion and all of its benefits. And so, the legend of Taliesin was born.

Taliesin was an early Welsh court poet. He was one of the Y Cynfeirdd or 'The Early Poets' who were active around the 6th to 12th century. The role of the medieval poet was a rich and varied one that included warrior, entertainer, prophet and chronicler. Poetry was an oral tradition that was usually written in Welsh poetic forms and metre or cerdd dafod and cynghanedd. One of the duties of a court poet was to write panegyric verse or poetry written in praise of a celebrated patron, these individuals were often of royal descent (for more information about medieval Welsh poets see the link below). Taliesin was renowned for this ability. Among others, he wrote twelve praise poems for his patron, King Urien Rheged and his son, Owain.

Aneirin was one of Taliesin's contemporaries.
The name Taliesin means 'radiant brow' or 'shining brow'.
Hanes Taliesin was written in the 16th century by Elis Gruffydd.

Roedd Gwalchmai ap Meilyr yn un o’r cynharaf o Feirdd y Tywysogion neu’r Gogynfeirdd. Hanai o deulu o feirdd proffesiynol o Fôn (ac fe’i cysylltir yn arbennig â Threwalchmai). Bu ei dad, Meilyr Brydydd, yn fardd llys i’r Tywysog Gruffudd ap Cynan (marw 1137). Mae’r cerddi sydd wedi goroesi yn awgrymu cyswllt arbennig rhyngddo a’r Tywysog Owain Gwynedd (marw 1170), mab Gruffudd ap Cynan, yn ogystal â brodyr a meibion Owain. Roedd Madog ap Maredudd, tywysog Powys, yntau’n noddwr pwysig iddo, a chyfansoddodd awdl farwnad hir yn dilyn marwolaeth Madog yn 1160. Yn ogystal â’r cerddi mawl a marwnad traddodiadol, cadwyd ganddo gerddi crefyddol a myfyrgar, a hefyd gerdd Orhoffedd, lle mae’n ymffrostio yn ei alluoedd milwrol ef ei hun a rhai ei noddwr, Owain Gwynedd, ac yn llawenhau yn agweddau ar serch a natur. Cadwyd barddoniaeth Gwalchmai mewn dwy lawysgrif bwysig o’r Oesoedd Canol, sef Llawysgrif Hendregadredd (c.1300) a Llyfr Coch Hergest (c.1400). Gwelir yn llinellau agoriadol ei Orhoffedd y llawenydd personol a’r brwdfrydedd sy’n nodweddu llawer o’i waith.

Gwalchmai ap Meilyr was one of the earliest of the Poets of the Princes or Gogynfeirdd. He belonged to a family of professional poets from Anglesey (and is associated in particular with Trewalchmai). His father, Meilyr Brydydd, was the court poet of Prince Gruffudd ap Cynan (died 1137). Gwalchmai’s extant poetry suggests a particularly close relationship with Prince Owain Gwynedd (died 1170), Gruffudd ap Cynan’s son, and Owain’s brothers and sons. Madog ap Maredudd, prince of Powys, to whom he composed a long elegy following his death in 1160, was also an important patron. As well as the traditional eulogies and elegies, Gwalchmai’s repertoire contains religious poems, poems of reflection, and his Gorhoffedd, a ‘boasting’ poem celebrating his own military exploits as well as those of his patron, Owain Gwynedd, and rejoicing in aspects of love and nature. Gwalchmai’s poetry has survived in two major medieval manuscripts, The Hendregadredd Manuscript (c.1300) and the Red Book of Hergest (c.1400). The opening lines of his Gorhoffedd convey the personal joy and enthusiasm that characterize much of his poetry.

Roedd Cynddelw Brydydd Mawr yn un o Feirdd y Tywysogion neu Ogynfeirdd y ddeuddegfed ganrif. Canodd fawl i dywysogion pwysicaf ei oes: Madog ap Maredudd o Bowys (marw 1170), Owain Gwynedd (marw 1170), Owain Cyfeiliog (marw 1197) a’r Arglwydd Rhys ap Gruffudd o Ddeheubarth (marw 1197). Ef yw’r mwyaf toreithiog o’r beirdd llys, a chadwyd 3,847 llinell o’i farddoniaeth (mewn 48 cerdd) yn rhai o brif lawysgrifau Cymraeg yr Oesoedd Canol, yn cynnwys Llyfr Du Caerfyrddin (c.1250), Llawysgrif Hendregadredd (c.1300) a Llyfr Coch Hergest (c.1400). Mae ei repertoire yn eang, ac yn ogystal â cherddi traddodiadol o fawl a marwnad, canodd awdl hir yn moli eglwys Meifod a’i nawddsant Tysilio, cerddi crefyddol, cerddi dadolwch (cymod), cerddi diolch a cherddi serch. Roedd Cynddelw yn bencerdd, a nodweddir ei farddoniaeth gan hunanhyder ac ymwybyddiaeth o’i statws uchel. Mewn awdl yn cyfarch yr Arglwydd Rhys o’r Deheubarth, un o’r dynion mwyaf pwerus yn ei ddydd, mae’n atgoffa Rhys o’r ffaith eu bod yn llwyr ddibynnol ar ei gilydd, y naill heb lais ac felly’n ddi-rym heb y llall.

Cynddelw Brydydd Mawr was one of the twelfth-century Poets of the Princes or Gogynfeirdd. He sang the praises of the most important princes of his age: Madog ap Maredudd of Powys (died 1170), Owain Gwynedd (died 1170), Owain Cyfeiliog (died 1197) and Lord Rhys ap Gruffudd of Deheubarth (died 1197). He is the most prolific of all the court poets, 3,847 lines of poetry (in 48 poems) having survived in some major medieval Welsh manuscripts, including The Black Book of Carmarthen (c.1250), The Hendregadredd Manuscript (c.1300) and The Red Book of Hergest (c.1400). His repertoire was vast, and as well as the traditional eulogies and elegies, he composed a long poem for the church of Meifod and its patron saint, Tysilio, religious poems, poems of appeasement, poems of thanks and two love poems. Cynddelw was a master craftsman, and his poetry is characterized by a certain self-confidence and awareness of his high status as he addresses his patron princes. In an awdl for the great Lord Rhys of Deheubarth, he reminds Rhys of their interdependency, neither having a voice, and therefore powerless, without the other (an extract from the poem can be read below).

Professor Ann Parry Owen is a Research Project Leader at The University of Wales Centre for Advanced Welsh and Celtic Studies and Senior Editor at the Dictionary of the Welsh Language. Her principle field of research is medieval Welsh language and poetry. She is particularly interested in the poetry, metrics and language of the Poets of the Princes, the later Gogynfeirdd who sang in the fourteenth century, and in the later poetical tradition of the fifteenth century. She is the co-editor (with Nerys Ann Jones) of two volumes, Gwaith Cynddelw Brydydd Mawr I and II, in the ‘Poets of the Princes Series’, and she has editions of later texts in the 'Poets of the Nobility Series' of which she is the series editor. Professor Ann Parry Owen was the Principal Investigator on the AHRC five-year team-based Guto’r Glyn Project (2008–13) and general editor of the new electronic edition that is freely available online at www.gutorglyn.net.

Roedd Iolo Goch yn fardd llys yn yr Oesoedd Canol a gafodd ei eni yn Nyffryn Clwyd. Roedd yn ysgrifennu gan ddefnyddio’r traddodiad barddol Cymraeg o gerdd dafod a chynghanedd, ac yn ffafrio’r cywydd. Roedd Iolo’n ysgrifennu yn arddull y Gogynfeirdd, gan ddefnyddio iaith sy’n atgoffa dyn o Gymru hŷn. Ithel ap Robert, archddiacon Llanelwy, teulu’r Tuduriaid o Fôn, ac Owain Glyndŵr oedd ei noddwyr, a chyrhaeddodd un o’i gerddi ddwylo’r Brenin Edward III Lloegr, hyd yn oed (1347). Dangosodd y gerdd wybodaeth am frwydrau yn Lloegr, Iwerddon, a Ffrainc. Mae’i weithiau eraill yn cynnwys cerddi disgrifiadol, ac roedd un ohonyn nhw’n sôn am neuadd fawr Sycharth, oedd yn gartref i Owain Glyndŵr, yn ogystal â cherddi oedd yn ceisio ategu trefn ddwyfol, wleidyddol, a chymdeithasol (Mae’r ‘Y Llafurwr’ yn enghraifft o hyn). Roedd yn gydoeswr i Dafydd ap Gwilym a Llywelyn Goch Amheurig Hen.

Iolo Goch was a medieval court poet who was born in the Vale of Clwyd (his name translates to Iolo the Red). He wrote using the Welsh poetic tradition of cerdd dafod and cynghanedd, favouring the cywydd form. Iolo wrote in the style of the Y Gogynfeirdd, his use of language reminiscent of an older Wales. His patrons were Ithel ap Robert, an archdeacon of St. Asaph, the Tudur family of Anglesey, Owain Glyndŵr and one of his poems even reached the hands of King Edward III of England (1347). The poem displayed a knowledge of battles in England, Ireland and France. His other works include descriptive poems, one of which was about the great hall of Sycharth, home to Owain Glyndŵr, as well as poems that sought to uphold divine, political and social order ('The Labourer’ is an example of this). He was a contemporary of Dafydd ap Gwilym and Llywelyn Goch Amheurig Hen.

Roedd Gwerful Mechain yn ferch i Hywel Fychan o Fechain ym Mhowys. Roedd ei thad yn aelod o’r teulu Vaughan, ac roedd Gwerful yn meddu ar y breintiau a ddaw o gael ei geni i deulu â statws uchel a boheddig. Roedd hi’n fardd canoloesol y mae cryn dipyn o’i gwaith wedi goroesi. Roedd hi hefyd yn fardd arloesol, ac mae hyn i’w weld yn y pynciau ddewisodd hi. Roedd hi’n un o’r beirdd cyntaf i ysgrifennu am gamdriniaeth deuluol; Mae ‘I’w Gŵr am ei Churo’ yn gerdd deimladwy, gref yn llawn o iaith ddig a delweddaeth llawn egni. Roedd hi’n fardd cynhyrchiol nad oedd wedi’i chyfyngu i un arddull, ond mae’i gwaith yn cynnwys barddoniaeth grefyddol a doniol, a cherddi’n dangos ymwybyddiaeth gymdeithasol. ‘Cywydd y Cedor’ yw un o’i gweithiau enwocaf. Dyma gerdd sy’n ceryddu’i chymheiriaid gwryw am ganu clodydd corff menyw o’r corun i’r sawdl tra byddan nhw’n anwybyddu un nodwedd gêl. Cafodd y gerdd ei hysgrifennu mewn ymateb i 'Cywydd y Gal' gan Dafydd ap Gwilym.

Roedd Gwerful yn sylwedydd craff ar gymdeithas ganoloesol. Ysgrifennwyd ei cherddi crefyddol, sy’n cydymffurfio â moesoldeb caethiwus cymdeithas ganoloesol, yn gaeth, mewn cynghanedd, ond mae rhai o’i cherddi eraill yn fwy rhydd o ran y mesur, yn dangos ei meistrolaeth ar y grefft. Roedd Gwerful yn gydoeswr i Dafydd Llwyd a Llywelyn ap Gutyn, a byddai’n gohebu â nhw’n rheolaidd.

Gwerful Mechain was the daughter of Hywel Fychan from Mechain, Powys. Her father belonged to the Vaughan family, and Gwerful enjoyed the privileges that being born into a high-status and noble family afforded her. She was a medieval poet with a substantial surviving body of work. She was also an innovative poet which is reflected in her choice of subject matter. She one of the first poets to write about domestic abuse; ‘To Her Husband for Beating Her’ is a poignant and powerful poem full of enraged language and energetic imagery. She was a prolific poet who was not restricted to one style, her work includes religious, humorous and socially conscious poetry. One of her most well-known works is ‘Ode to a Vagina’, a poem that chastises her male counterparts for praising a woman’s body from her hair to her feet but ignoring one hidden feature. The poem was written in response to Dafydd ap Gwilym's 'Ode to a Penis' or 'Cywydd y Gal'.

Gwerful was a keen observer of medieval society. Her religious poems, which conform to the restrictive morality of medieval society, were written in strict cynghanedd, while some of her other poems had a relaxed attitude towards the metre, displaying her mastery of the craft. Gwerful was a contemporary of Dafydd Llwyd and Llywelyn ap Gutyn, who she corresponded with on a regular basis.

Eurig Salisbury a Barry J. Lewis: "Er mor anghyflawn yw’r darlun ar adegau, eto fe gawn [yn ei waith] gipolwg cyffrous ar Guto mewn lleoliadau arbennig ar adegau arbennig, ac yn raddol fe ddaw i’r amlwg amlinelliad o yrfa bardd ac iddi arwyddocâd gwir genedlaethol a rhyngwladol."

Cyfansoddai Guto yn Gymraeg. Cafodd ei eni yn nyffryn Ceiriog a bu’n byw am gyfnod yng Nghroesoswallt, lle cafodd fod yn fwrdais yn gyfnewid am ganu cerdd o fawl i’r dref. Teithiodd Gymru a’r gororau benbaladr, ac fe’i claddwyd yn abaty Glyn-y-groes.

Bardd mwyaf y bymthegfed ganrif.
Cymerodd ran fel milwr yn y Rhyfel Can Mlynedd a bu’n dyst i brif ddigwyddiadau Rhyfeloedd y Rhosynnau yng Nghymru.
Canodd fawl i uchelwyr mwyaf blaenllaw ei ddydd ar hyd a lled Cymru, yn fwyaf nodedig i Syr Wiliam Herbert o Raglan yn ystod ei fuddugoliaethau a’i gwymp yn yr 1460au.
Roedd yn bennaf gysylltiedig ag abaty Ystrad Fflur, Rhaglan, Croesoswallt (lle bu’n byw fel bwrdais) ac abaty Glyn-y-groes, lle bu farw a lle’i claddwyd.

Gruffudd Aled Williams– "According to the later poet Tudur Aled it was Guto of all Welsh poets who excelled in composing praise poems to noblemen: his work amply bears out this judgement, often boldly transcending poetic convention and delighting with its wit, vigour, and original imagery."

Guto composed in Welsh. He was born in the Ceiriog valley and lived for a time in Oswestry, where he was made a burgess in exchange for composing a poem of praise for the town. He travelled all over Wales and the marches. He was buried in the abbey of Valle Crucis.

The greatest poet of the fifteenth century.
Took part as a soldier in the Hundred Years War and witnessed the most important events of the Wars of the Roses in Wales.
Composed praise poetry for the leading noblemen of his day in every part of Wales, most notably for Sir William Herbert of Raglan during his spectacular rise and fall in the 1460s.
Principally associated with Strata Florida abbey, Raglan, Oswestry (where he lived as a burgess) and Valle Crucis abbey.

'Moliant i Wiliam Herbert o Raglan, iarll cyntaf Penfro, ar ôl cipio castell Herlech, 1468'

Na fwrw dreth yn y fro draw
Ni aller ei chynullaw.
Na friw Wynedd yn franar,
N’ad i Fôn fyned i fâr,
N’ad y gweiniaid i gwynaw
Na brad na lledrad rhag llaw.
N’ad trwy Wynedd blant Rhonwen
Na phlant Hors yn y Fflint hen.
Na ad, f’arglwydd, swydd i Sais,
Na’i bardwn i un bwrdais.
Barna’n iawn, brenin ein iaith,
Bwrw ’n y tân eu braint unwaith.
Cymer wŷr Cymru’r awron,
Cwnstabl o Farstabl i Fôn.
Dwg Forgannwg a Gwynedd,
Gwna’n un o Gonwy i Nedd.
O digia Lloegr a’i dugiaid,
Cymru a dry yn dy raid.

gutorglyn.net 21.53–70

'In praise of William Herbert of Raglan, first earl of Pembroke, after the capture of Harlech castle, 1468'

Do not exact a tax on the land over there
Which cannot be gathered.
Do not churn up Gwynedd into fallow-land,
Do not let Anglesey fall into misery,
Do not let the weak lament
Either treachery or theft from now on.
Do not let Rhonwen’s children roam Gwynedd
Nor the children of Horsa into ancient Flint.
Do not, my lord, allow any office to an Englishman,
Nor give any burgess his pardon.
Judge rightly, king of our nation,
Cast their privilege into the fire once and for all.
Take now the men of Wales,
Constable from Barnstaple to Anglesey.
Take Glamorgan and Gwynedd,
Make all one from the Conwy to the Neath.
If England and her dukes are angered,
Wales will come to your need.

gutorglyn.net 21.53–70

Cafodd Katherine Philips ei geni yn Llundain, ond treuliodd y rhan fwyaf o’i bywyd yng Nghymru. O’i chartref yn Aberteifi ysgrifennodd farddoniaeth a sicrhaodd ei bod yn cael ei chydnabod fel y bardd Prydeinig benyw cyntaf o bwys. Hi oedd y wraig gyntaf hefyd i gael llwyfannu drama’n fasnachol. Roedd hi’n adnabyddus yn ei chyfnod ei hun, ond diflanodd ei gwaith o olwg y byd yn ddiweddarach, a dim ond yn yr 20fed ganrif y sylweddolwyd ei wir werth. Pan ddechreuodd ysgrifenwyr ffeministaidd dynu sylw at ei barddoniaeth cafodd ei harddel fel un o feirdd mwyaf dylanwadol yr iaith Saesneg.

Mae llawer o’r drafodaeth ynghylch barddoniaeth Katherine yn canolbwyntio ar ofyn a oedd hi’n lesbiad ai peidio. Y rheswm am hyn yw bod ei gwaith yn ffocysu’n emosiynol ar fenywod, a’r perthnasoedd nwydwyllt yr oedd hi’n eu cael â nhw. Ni waeth beth fo rhywioldeb Katherine dyma’r cerddi Prydeinig cyntaf sy’n mynegi cariad rhwng dwy fenyw.

Katherine Philips was born in London, but spent most of her life in Wales. From her home in Cardigan she was to write poetry that marked her out as the first significant female British poet, as well as the first woman to have a commercial play staged. Well-known in her own time she fell into obscurity and it was not until the late 20^th century that her true worth was realised. When feminist writers began to highlight her poetry she was finally acknowledged as one of the most influential women poets in the English language.

Much discussion around Katherine’s poetry and life concentrates on whether she was or was not a lesbian. For the emotional focus of her poetry was on women and the passionate relationships she had with them. Regardless of Katherine’s own sexual orientation they are the first British poems which express same-sex love between women.

Norena Shopland has a Master’s degree in heritage studies and has worked with leading heritage organisations including National Museums Wales, Glamorgan Archives and Cardiff Story Museum. She has extensively researched the heritage of LGBT people and issues in Wales for 15 years. She devised the first project in Wales to look at placing sexual orientation and gender identity into Welsh history, culminating in the Welsh Pride, the first exhibition exclusively on Welsh LGBT people, allies and events, and managed Gender Fluidity, the first funded transgender project in Wales. Norena arranged for Gillian Clarke to write the first poem in the world by a national or poet laureate celebrating the LGBT people of a country. NorenaShopland

Canai Huw Morys yn Gymraeg. Bardd mwyaf yr ail ganrif ar bymtheg. Roedd yn byw ar ffermdy Pont-y-meibion ger y Pandy yn nyffryn Ceiriog. Fe’i claddwyd yn eglwys Llansilin, lle roedd yn warden.

Un o’r beirdd olaf i ennill ei fywoliaeth yn canu cerddi i bobl yn ei gymuned.
Gwnaeth ddefnydd arloesol o’r gynghanedd ar fesurau rhydd newydd.
Canodd gerddi i fwy nag un haen yn y gymdeithas, o’r tlawd i’r mwyaf cefnog.
Thomas Parry: ‘Y mwyaf toreithiog, ac ar lawer ystyr y gloywaf ei ddawn o feirdd [yr ail ganrif ar bymtheg] … un o brif feirdd Cymru.’

Huw Morys composed in Welsh and he is considered to be the greatest poet of the 16th century. He lived at Pont-y-meibion farmhouse near Pandy in the Ceiriog valley. He was buried in Llansilin church, where he served as a warden.

He was one of the last poets to earn a living composing poetry for his community.
He made innovative use of ‘cynghanedd’ in new free metres.
He composed poetry for all levels in society, from the poor to the wealthy.
Thomas Parry: "the most prolific and in many ways the brightest bardic talent of the seventeenth century – one of the great Welsh poet."

Pan fu farw Sarah Jane Rees ym 1916, dywedodd yr ysgrif goffa yn y Carmarthen Journal y canlynol: “Gall dyn honni’n ddiogel nad yw’r un Gymraes arall wedi bod mor boblogaidd mewn cymaint o feysydd cyhoeddus ag oedd Cranogwen.”

Cranogwen oedd yr enw barddol a ddaeth ag enwogrwydd Sarah – mae’n gyfuniad o ddau air: Sant Crannog, yr enwyd Llangrannog ar ei ôl, a Nant Hawen, yr afon leol – ac yn wir llwyddodd hi i wneud nifer fawr o bethau yn ystod ei bywyd. Roedd hi’n forwr, athro, bardd arobryn, ysgrifennwr a golygydd, a phregethwr lleyg. Yn ystod ei hoes, gwnaeth gryn dipyn i hyrwyddo ysgrifenwyr benyw yng Nghymru, ond nad ydym yn gwybod llawer amdani heddiw.

Trwy ei hysgrifennu y daeth Cranogwen yn enwog, dros nos, bron. Yn 1865, cystadlodd yn yr Eisteddfod Genedlaethol, y digwyddiad cymdeithasol hwnnw sy’n Gymraeg i’r gwraidd. Yn y Brifwyl yn Aberystwyth, cyflwynodd gerdd o’r enw ‘Y Fodrwy Briodasol’. Rhaid i bob awdur ddewis ffugenw, ac felly pan ddaeth i’r golwg mai menyw oedd wedi ennill, roedd pawb yn synnu. Roedd hi wedi bod yn cystadlu yn erbyn ysgrifenwyr gwryw enwog a chydnabyddedig.

When Sarah Jane Rees died in 1916 Carmarthen Journal’s obituary said “It can safely be claimed that no other Welsh woman enjoyed popularity in so many public spheres as Cranogwen did."

Cranogwen was the bardic name for which Sarah was to become famous - a combination of Saint Cranog after whom Llangrannog was named and Hawen the local river, and she certainly covered a lot of ground in her life. She was a sailor, teacher, award winning poet, writer and editor and lay preacher. In her time she did an enormous amount for the advancement of Welsh women writers but today is little known.

It was through her writing that Cranogwen became a celebrity almost overnight. In 1865 she entered that quintessentially Welsh cultural event, the Eisteddfod. At the nationals in Aberystwyth she entered a poem ‘Y Fodrwy Briodasol’ ('The Wedding Ring'). All entries are anonymous and so when it was revealed a woman had won there was genuine shock. She had been competing against established and renowned male writers.

Cafodd John Ceiriog Hughes ei eni ar fferm yn edrych dros bentref Llanarmon Dyffryn Ceiriog yng ngogledd-ddwyrain Cymru. Gadawodd yno i fynd i Fanceinion yn 1849, ble gweithiai fel rheolwr rheilffordd rhwng Manceinion a Llundain. Ychydig wedi hynny, cymerodd swydd fel clerc yn Llundain. Yn ddiweddarach, symudodd i orsaf reilffordd Caersws a gweithiodd yno am weddill ei oes.

Cymerodd ei enw barddol o afon yn llifo’n agos i’w gartre’, Afon Ceiriog. Teitl ei gasgliad cyntaf o farddoniaeth, wedi’i gyhoeddi yn 1860, oedd 'Oriau’r Hwyr' ('Evening Hours'). Dylanwadwyd ar ei waith gan y Gymru wledig, a chan berseinedd barddoniaeth ac alawon gwerin Cymraeg, yn enwedig y rhai a oedd yn deffro atgofion bore oes.

Yn ystod y cyfnod a dreuliodd yn Lloegr, dylanwadwyd ar Ceiriog gan y Cymry John Hughes, R.J. Derfel ac Idris Fychan, oedd yn aelodau o gymdeithas lenyddol. Roedd Idris Fychan yn arfer canu’r delyn, offeryn cerdd traddodiadol oedd yn cael ei ddefnyddio i gyfeilio i farddoniaeth Gymraeg ganoloesol. Roedd R.J. Derfel yn gefnogwr pybyr o hanes, iaith a diwylliant Cymru. Mae’u dylanwad i’w gweld yn y llyfr 'Cant o Ganeuon: Yn Cynwys, Y Gyfres Gyntaf o Eiriau ar Alawon Cymreig', y gyntaf o bedair cyfrol (y cyhoeddwyd dim ond un ohonyn nhw).

O bryd i’w gilydd, cyfeirir ato fel ‘Robert Burns barddoniaeth Gymraeg’.
Cafodd ei hudo gan ganeuon gwerin Cymraeg, ac ysgrifennodd gerddi telynegol yn dilyn eu rhythm. Mae’r rhain yn cynnwys 'Dafydd y Garreg Wen'.

John Ceiriog Hughes was born on a farm overlooking the village of Llanarmon Dyffryn Ceiriog in North-East Wales. He left for Manchester in 1849 where he worked as a railway manager between Manchester and London. Shortly after he took a job as a clerk in London. In later life, he moved to Caersws railway station where he worked until his death.

He took his bardic name from a river that ran close to his home, the River Ceiriog. His first collection of poetry, published in 1860, was called 'Evening Hours' or 'Oriau’r Hwyr'. His work was influenced by rural Wales and the musicality of Welsh poetry and folk tunes, particularly those that invoked memories of childhood.

During his time in England, Ceiriog was influenced by Welshmen John Hughes, R.J.Derfel and Idris Fychan who were members of a literary society. Idris Fychan played the harp, a traditional instrument used to accompany medieval Welsh poetry. R.J.Derfel was a staunch promoter of Welsh history, language and culture. Their influence can be seen in 'Cant o Ganeuon: Yn Cynwys, Y Gyfres Gyntaf o Eiriau ar Alawon Cymreig', the first of four volumes (only one of which was published).

He is sometimes referred to as 'the Robert Burns of Welsh poetry'.
He was fascinated by Welsh folk songs and wrote lyrical poems to their rhythm. These included 'David of the White Rock' or 'Dafydd y Garreg Wen'.

Cafodd T.H. Parry-Williams ei eni yn Rhyd-Ddu, Eryri, a daeth o deulu o lenorion. Roedd ei dad, Henry Parry-Williams, wedi ennill clod yn yr Eisteddfod, ac roedd Ann, ei fam, yn chwaer i gynganeddwr uchel ei fri. Bardd adnabyddus ledled Cymru hefyd oedd R.Williams Parry, ac roedd yntau’n gefnder i T.H. Parry-Williams.

Mynychodd T.H. Parry-Williams Brifysgol Cymru, Aberystwyth, ble y daeth yn athro’n ddiweddarach. Aeth yn ei flaen i fynychu Coleg Iesu, Rhydychen ym 1909, gan astudio geiriau benthyg Saesneg yn y Gymraeg. Cyhoeddwyd yr ymchwil hwn o dan y teitl, ‘The English Element in Welsh’. Dim ond ym 1931 y cyhoeddwyd ei gyfrol gyntaf o farddoniaeth, ‘Cerddi’. Mae chwe chyfrol bellach o gerddi a thraethodau’n cynnwys y rhan fwyaf o’i waith creadigol, 'Olion' (1935), 'Lloffion' (1942), 'O'r Pedwar Gwynt' (1944), 'Ugain o Gerddi' (1949), 'Myfyrdodau' (1957) a 'Pensynnu' (1966). Cafodd y traethodau’u casglu at ei gilydd yn 'Casgliad o Ysgrifau’ ym 1984, a’r cerddi yn 'Casgliad o Gerddi' dair blynedd yn ddiweddarach.

Ysgrifennodd erthyglau academaidd, a daeth yn ffigwr adnabyddus ar y teledu a’r radio. Roedd e’n arfer chwarae rhan weithredol mewn cymdeithasau Cymraeg eu hiaith, yn cynnwys Llys yr Eisteddfod Genedlaethol, ac Anrhydeddus Gymdeithas y Cymmrodorion. Cafodd T.H. Parry-Williams ei urddo’n farchog ym 1958.

Fel plentyn ysgol, dechreuodd ysgrifennu dyddiadur manwl, arfer y daliodd ato weddill ei oes.
Roedd yn wrthwynebwr cydwybodol yn ystod yr Ail Ryfel Byd a chyhoeddodd gerddi yn y cylchgrawn heddychol, 'Y Deyrnas'.
Ysgrifennodd mewn cwpledi sy’n odli, ac ar ffurf soned.
Teithiodd yn eang; astudiodd ym Mhrifysgol Freiburg (yr Almaen), ac aeth e i Ogledd a De America, ymhlith mannau eraill.

T.H.Parry-Williams was born in Rhyd-Ddu, Snowdonia. He came from a literary family. Henry Parry-Williams, his father, had been successful in the Eisteddfod and Ann, his mother, was the sibling of a celebrated strict metre poet. T.H Parry-Williams’ first cousin, R. Parry-Williams, was also a well-known poet in Wales.

T.H Parry-Williams attended The University of Wales, Aberystwyth, where he later became a professor. He went on to attend Jesus College Oxford in 1909 studying English loan words in Welsh. This research was published in 1923 titled 'The English Element in Welsh'. His first volume of poetry, 'Cerddi', wasn’t published until 1931. A further six volumes of poems and essays make up the main body of his creative work, 'Olion' (1935), 'Lloffion' (1942), 'O'r Pedwar Gwynt' (1944), 'Ugain o Gerddi' (1949), 'Myfyrdodau' (1957) and 'Pensynnu' (1966). The essays were collected in 'Casgliad o Ysgrifau' in 1984, and the poems in 'Casgliad o Gerddi' three years later.

He wrote scholarly articles and became a well-known figure on television and radio. He was active in Welsh societies including the Court of the National Eisteddfod and The Honourable Society of Cymmrodorion. T.H Parry-Williams was knighted in 1958.

As a schoolboy he started a detailed diary. A habit that he kept until his death.
He was a conscientious objector during WWII and published poems in the pacifist journal, 'Y Deyrnas'.
He wrote in rhyming couplets and sonnets.
He was well-travelled having studied in Freiburg University (Germany) and travelled to South and North America, among others.

Cafodd Lynette Roberts ei geni ym Buenos Aires, yr Ariannin, i rieni o dras Cymreig. Astudiodd Gelf yn The Central School for Arts and Crafts, Llundain. Ym 1939, priododd y bardd o Gymro, Keidrych Rhys, ac ymgartrefodd yn Llanybri. Cyhoeddwyd ei dau gasgliad o gerddi, Poems (1944) a Gods with Stainless Ears: a Heroic Poem (1951) gan Faber and Faber. Roedd T.S. Eliot, golygydd i’r cwmni, yn edmygu’i gwaith.

Ysgrifennodd Lynette Roberts am fywyd pentrefyn Llanybri, yn cynnwys y bobl oedd yn byw ac yn gweithio yn y pentref. Mae’r pynciau yn ei cherddi’n cynnwys erthyliad a byd natur. Roedd ganddi ddiddordeb neilltuol mewn adar. Dylanwadwyd arni hi gan draddodiadau barddol Cymraeg, ac roedd hi’n eu defnyddio i fynegi’i phrofiadau ynghylch byw ar ffiniau pentref Cymraeg traddodiadol. Ym 1944, ysgrifennodd draethawd byr o’r enw ‘Village Dialect’ oedd yn mynegi’r brwdfrydedd hwn. Roedd arddull ei hysgrifennu’n arloesol, a dim ond yn ddiweddar y mae’i gwaith wedi derbyn y gydnabyddiaeth y mae’n ei haeddu. Mae barddoniaeth Lynette yn tynnu ar brofiad synhwyraidd dwys i ddangos bywyd yn y Gymru wledig yn ystod y cyfnod o ddatblygu technegol sylweddol a ddigwyddodd yn yr Ail Ryfel Byd. Gellir gweld esiampl o’r arddull hon yn ‘Air Raid on Swansea’ (1941). Mae’r gerdd yn cyfuno’i hiaith fywiog â’r arswyd technegol oedd wedi tarfu ar gefn gwlad llonydd Cymru.

Roedd Lynette Roberts a Robert Graves yn gohebu gyda’i gilydd. Yn aml byddai’r naill yn helpu’r llall i ddatblygu syniadau a cherddi. Roedd hi’n arfer ysgrifennu llythyrau personol a phreifat at y bardd Alun Lewis. Mae 'Poem from Llanybri' (1944) yn gwahodd Alun Lewis i ymweld â hi yn ei chartref yn Llanybri. Roedd hi’n ffrind i Elizabeth Sitwell, Vernon Watkins, a beirdd enwog o Gymru oedd yn ffynnu yn yr 20fed ganrif.

Dylan Thomas oedd y gwas yn ei phriodas . Diddymwyd ei phriodas ym 1948.
Yn hwyrach yn ei hoes, ymunodd â Thystion Jehofa.
Ym 1956, torrodd ei nerfau, a threuliodd gyfnodau mewn ysbytai meddwl.

Lynette Roberts was born in Buenos Aires, Argentina from parents of Welsh ancestry. She studied Art at The Central School for Arts and Crafts, London. In 1939, she married Welsh poet Keidrych Rhys and settled in Llanybri. Her two poetry collections, Poems (1944) and Gods with Stainless Ears: a Heroic Poem (1951) were published by Faber and Faber, whose editor, T.S Eliot, was an admirer of her work.

Lynette Roberts wrote about village life in Llanybri, including the people who lived and worked in the village. The subjects of her poetry include miscarriage and the natural world. She was particularly interested in birds. She was influenced by Welsh poetic traditions and used them to express her experiences of living on the borders of a traditional Welsh village. In 1944, she wrote a short essay called 'Village Dialect' that expressed this enthusiasm. Her writing style was innovative and it is only recently that she has begun to receive the recognition that her work deserves. Lynette's poetry draws on an intense sensory experience to depict life in rural Wales during the technological burst that occurred during WWII. An example of this style can be seen in 'Air Raid on Swansea' (1941). The poem fuses her vibrant use of language with the technological terror that had descended upon the quiet countryside of Wales.

Lynette Roberts and Robert Graves exchanged correspondence, often assisting each other with the development of ideas and poems. She held an intimate correspondence with poet, Alun Lewis. 'Poem from Llanybri' (1944) is an invitation to Alun Lewis to visit her at home in Llanybri. She was friends with Elizabeth Sitwell, Vernon Watkins and other notable Welsh poets of the 20th century.

Dylan Thomas was best man at her wedding. Her marriage dissolved in 1948.
In later life she became a Jehovah’s Witness.
In 1956 she suffered a mental breakdown and spent time in mental institutes.

Wedi ei geni a’i magu yng Nghaerdydd, mae gwreiddiau teuluol Mererid Hopwood yn Sir Benfro. Wedi cael ei haddysg yn Ysgol uwchradd Llanhari ac yna ym Mhrifysgol Aberystwyth, aeth ymlaen i ddatblygu gyrfa fel ieithydd dawnus sy’n arbenigo mewn Sbaeneg ac Almaeneg. Yng nghanol y 1990au, gan dynnu ar ei dawn fel ieithydd, dysgodd gynganeddu mewn gwersi a sefydlwyd gan y Prifardd Tudur Dylan a Geraint Roberts, Ysgol Farddol Caerfyrddin.

Yn ddigon buan daeth yn agos at gipio’r Gadair yn Eisteddfod Ynys Môn, 1999 cyn mynd ymlaen i’w hennill yn Eisteddfod Genedlaethol Dinbych, 2001 – y fenyw gyntaf erioed i gyflawni’r gamp. Canodd awdl oedd yn trin deunydd na fu canu arno cynt yn hanes wrywaidd cystadleuaeth y gadair, sef y pwnc o feichiogi, geni babi ac yna’r brofedigaeth yn sgil colli’r plentyn. Aeth ymlaen wedyn i dorri record arall, drwy fod y fenwy gyntaf i wneud y trebl, sef ennill y Gadair, y Goron a’r Fedal Ryddiaith.

“Yn y darn rhwng gwyn a du
Mae egin pob dychmygu”

Mae Mererid, trwy ei gwaith fel academydd, darlledwr, Prifardd ac awdur wedi dod yn enw cyfarwydd i gynulleidfaoedd yng Nghymru a thu hwnt. Mae’r Prifardd Alan Llwyd wedi sôn am bwysigrwydd Symlder Dyfnder mewn mynegiant barddol ac mae canu Mererid yn ymgorffori’r cysyniad hwn gyda’i cherddi sydd ar y cyfan yn ddealladwy o’r darlleniad cyntaf gan lwyddo i gynnwys dyfnder athronyddol. Mae’n aelod disglair o staff Prifysgol Cymru Dewi Sant, wedi cyhoeddi nifer o lyfrau i blant a hefyd yn gwneud argraff yn ddiweddar gyda phrosiectau mawrion fel y gwaith comisiwn, Cantata Memoria, a grewyd ar y cyd gyda Karl Jenkins i gofio trychineb Aberfan, a’r sioe Eisteddfodol gyda Robert Arwyn a Bryn Terfel, i gofio Paul Robeson, ‘Hwn Yw Fy Mrawd’.

Mae Mererid Hopwood hefyd yn aelod blaenllaw o Gymdeithas y Cymod ac yn ymgyrchu’n angerddol dros heddwch.

Enillydd y Gadair yr Eisteddfod Genedlaethol, Dinbych, 2001.
Enillydd y Goron, Eisteddfod Genedlaethol Meifod, 2003.
Cyhoeddodd ‘Singing in Chains’ (Gwasg Gomer), cyflwyniad i’r gynghanedd dryw gyfrwng y Saesneg yn 2004.
Bardd Plant Cymru 2005-2006.
Enillydd y Fedal Ryddiaith, Eisteddfod Genedlaethol Caerdydd, 2008.
Cyhoeddodd 'Nes Draw’ (Gwasg Gomer), ei chyfrol gyntaf o gerddi, yn 2015.

Although born and brought up in Cardiff, Mererid Hopwood’s family roots are in Pembrokeshire. Having been educated in Llanhari secondary school and then in Aberystwyth University, she went on to pursue a career as a talented linguist specialising in Spanish and German. In the mid-1990s, drawing on her linguistic skill, she learned to fashion cynghanedd in classes established by the Chief-bard Tudur Dylan and Geraint Roberts, of Carmarthen Bardic School.

Soon enough she came close to seizing the Chair in the Anglesey Eisteddfod in 1999, before going on to win it in the Denbigh National Eisteddfod in 2001 – the first ever woman to achieve the feat. She composed an awdl (that is, an ode in strict metre), dealing with material that had not been touched upon previously in the masculine history of the chair competition, namely the topic of pregnancy, giving birth to a baby, and then the bereavement in the wake of losing the child. She then went on to break another record, by being the first woman to “win the triple” namely to win the Chair, the Crown, and the Prose Medal.

“In the spot between white and black
Are the buds of all imagining.”

Mererid, through her work as academic, broadcaster, Chief-bard and author, has become a familiar name to audiences in Wales and beyond. The Chief-bard Alan Llwyd has talked about the importance of the Simplicity of Depth in poetic expression, and Mererid’s composition embodies this concept in her poems which on the whole are comprehensible on the first reading, succeeding to contain philosophical depth. She is a dazzling member of staff at the University of Wales Trinity Saint David, having published a number of books for children, who is also making an impression lately with big projects such as the commissioned work, Cantata Memoria, which was created jointly with Karl Jenkins to commemorate the Aberfan disaster, and the Eisteddfod show with Robert Arwyn and Bryn Terfel, to commemorate Paul Robeson, ‘Hwn Yw Fy Mrawd’ (‘This Is My Brother’).

Mererid Hopwood is also a leading member of the Fellowship of Reconciliation (Cymdeithas y Cymod), and campaigns passionately for peace.

Winner of the Chair in the National Eisteddfod, Denbeigh, 2001.
Winner of the Crown in the National Eisteddfod, Meifod, 2003.
Published ‘Singing in Chains’ (Gwasg Gomer), an introduction to cynghanedd through the medium of English in 2004.
Children’s Poet Laureate, 2005-2006.
Winner of the Prose Medal in the National Eisteddfod, Cardiff, 2008.
Published 'Nes Draw’ (‘Further Away’) (Gwasg Gomer), her first volume of poems, in 2015.

Bardd, Awdur, Athro, Ieithydd, Darlledwr.

Cafodd Twm Morys ei eni yn Rhydychen, addysgwyd ef yn Aberhonddu ac Aberystwyth, ac mae’n gallu honni hawl ar sawl man. Mae wedi teithio’n helaeth ond mae’i galon a’i enaid yn perthyn i Eifionydd.

“Gwell bod Cymro’n Eifionydd
Nag ar y daith i Gaerdydd.”

Mab i’r ysgrifennwr teithio adnabyddus Jan Morris yw Twm, a dechreuodd ei yrfa broffesiynol yn gweithio am gyfnod byr fel ymchwilydd i BBC Cymru. Yn fuan, dechreuodd ddatblygu ei yrfa greadigol ei hunan, wrth ennill clod trwy sefydlu’i fand gwerin-roc, 'Bob Delyn a’r Ebillion', ef yw’r prif gyfansoddwr a chanwr, ac mae hefyd yn canu’r delyn ac offerynnau eraill. Dysgodd Morys sut i gynganeddu yn Ysgol Uwchradd Aberhonddu, ac mae’i feistrolaeth ar y ffurf gelfyddydol hon, ynghyd â’i steil llafar naturiol, yn gwneud i’w ysgrifennu deimlo’n gyfoes, ond eto, yn dragwyddol o glasurol mewn ffordd unigryw.

Mae’n gallu siarad Llydaweg yn rhugl, ac roedd yn byw yn Llydaw pan gyhoeddodd ei gyfrol gyntaf o farddoniaeth, ‘Ofn fy het’. Ar ôl dychwelyd i Gymru, daeth yn aelod blaengar o grŵp o feirdd a deithiodd o gwmpas Cymru i berfformio’u gwaith, a threfnodd ddigwyddiadau barddoniaeth fyw oedd yn boblogaidd yn y 1990au. Roedd y grŵp yn cynnwys Myrddin ap Dafydd, Iwan Llwyd, Ifor ap Glyn, Meirion Macintyre Huws a Geraint Lovgreen, ymhlith rhai eraill. Yn y 1990au hwyr, aeth i deithio o gwmpas De America a pherfformio’i farddoniaeth, gyda ffrind a chyd-Brifardd, y diweddar Iwan Llwyd. O ganlyniad, cyhoeddwyd ‘Eldorado’, fel casgliad o farddoniaeth, a rhaglen ddogfen ar S4C yn cynnwys perfformiadau o’r cerddi ar hyd y daith. Mae Morys wedi cymryd rhan mewn llawer o Ymrysonau yn yr Eisteddfod Genedlaethol, ac wedi bod yn aelod o sawl tîm sy’n cystadlu yn Nhalwrn y Beirdd.

Mae Morys yn gyflwynydd profiadol ar Deledu a Radio, ac wedi cyflwyno rhaglen ddogfen ar Radio 4 am gynghanedd yn ddiweddar, ‘To Rhyme and Chime for a Chair’. Mae wedi cyfieithu a lleisio rhaglen am Ryfel Fietnam i S4C.

Enillydd y Gadair – Eisteddfod Genedlaethol, Meifod, 2003.
Bardd Plant Cymru, 2012-2013.
Golygydd 'Barddas' , y cylchgrawn barddoniaeth ers 2012.
Casgliadau o gerddi wedi’u cyhoeddi:
- 'Ofn fy het', Cyhoeddiadau Barddas, 1995
- 'Eldorado' – Twm Morys ac Iwan Llwyd, 2, Cyhoeddiadau Barddas, 2002.
Disgyddiaeth:
- 'Gedon', 1992 (Crai),
- 'Gwbade Bach Cochlyd', 1996 (Crai),
- 'Sgwarnogod Bach Bob', 2003 (Sain),
- 'Dore', 2004 (Sain),
- 'Dal i ‘Redig Dipyn Bach', 2017 (Sain).

Poet, singer, musician, broadcaster, linguist, editor.

Twm Morys was born in Oxford, educated in Brecon and Aberystwyth, and he can lay claim to many a place. He has travelled far and wide but his heart and soul belongs to Eifionydd.

“Better an Eifionydd Welshman
Than one who’s Cardiff-bound”

The son of the heralded travel writer, Jan Morris, he started his professional career with a brief spell as a researcher for BBC Cymru. Twm Morys soon began to forge his own creative career and making a name for himself by starting his folk-rock band, 'Bob Delyn a’r Ebillion' in which he is the principal composer, singer, and also plays the harp and other instruments. Having learned how to write in cynghanedd in Brecon High School, Morys’ mastery of the art form coupled with his natural and oral style makes his writing contemporary, yet timelessly classical in a unique way.

A fluent Breton speaker, he was living in Brittany when he published his first volume of poetry, ‘Ofn fy het’. Having returned to Wales he became a prominent member of a group of poets that went on poetry tours of Wales and organised live poetry events that were popular in the 1990s. The group included Myrddin ap Dafydd, Iwan Llwyd, Ifor ap Glyn, Meirion Macintyre Huws and Geraint Lovgreen, amongst others. In the late 90s he embarked on a poetic tour of South America with fellow Prifardd and Friend, the late Iwan Llwyd. The result, 'Eldorado' was published as a collection of poetry and as a documentary for S4C containing performances of many poems along the way. Morys has also taken part in many an Ymryson in the National Eisteddfod and has been in various Talwrn y Beirdd teams.

An experienced presenter on TV and Radio, Morys has most recently presented a documentary on Radio 4 about cynghanedd, ‘To Rhyme and Chime for a Chair’ and has translated and voiced a programme on the Vietnam War for S4C.

Chair winner – National Eisteddfod, Meifod, 2003.
Bardd Plant Cymru (Children’s Poet of Wales), 2012-2013.
Editor of 'Barddas' poetry magazine since 2012.
Poetry Publications:
- 'Ofn fy het', Cyhoeddiadau Barddas, 1995,
- 'Eldorado' – Twm Morys and Iwan Llwyd, 2, Cyhoeddiadau Barddas, 2002.
Discography:
- 'Gedon', 1992 (Crai),
- 'Gwbade Bach Cochlyd', 1996 (Crai),
- 'Sgwarnogod Bach Bob', 2003 (Sain),
- 'Dore', 2004 (Sain),
- 'Dal i ‘Redig Dipyn Bach', 2017 (Sain).

Warning: Parameter 2 to qtranxf_postsFilter() expected to be a reference, value given in /home/parallel/public_html/wp-includes/class-wp-hook.php on line 324

Rhyddhawyd casgliad cyntaf o gerddi Natalie Ann Holborow, ‘And Suddenly You Find Yourself’, gan Parthian yn 2017. Cafodd y casgliad ei lansio yng Ngŵyl Lyfrau Kolkata fel rhan o’r prosiect o’r enw 'The Valley, The City, The Village' (yma, roedd ysgrifenwyr o Gymru ac India yn teithio rhwng y ddwy wlad, gan brofi diwylliannau eraill trwy ysgrifennu).

Mae gan Natalie ymwybyddiaeth gymdeithasol gref ac mae’n defnyddio ei barddoniaeth i gyfathrebu â’i darllenwyr am bynciau pwysig nad ydyn nhw’n cael eu trafod yn aml, gan ddefnyddio iaith glir a gonest. Mae hi’n ysgrifennu am ei phrofiadau’n byw gyda Diabetes Math 1, bywyd cartref, a pherthnasau teuluol. Mae’i harddull farddol yn gadael argraff ddofn, a bydd y delweddau y mae’n eu creu’n aros yn hir yn y cof ar ôl i chi daro arnyn nhw. Mae’i harddull ysgrifennu’n fywiog a chyffrous, ac mae ar bob tudalen ddelweddau afluniedig o realiti sy’n farddoniaeth athrylithgar.

“Gwae i’r sawl a ddaw i’r casgliad hwn heb fod wedi rhagweld nad anorthrech mohonom ni, ac yn wir, mai marwol ydym ni i gyd, heb os. Byddwch chi’n gadael, o leiaf, wedi cael eich argyhoeddi o’r ffaith (brinnach) nad oes rhaid i ddyn esgus ei fod yn anfarwol, ychwaith. Cyflwyniad ysblennydd o brofiad dynol ydyw, sy’n onest ac emosiynol, yn llawn atalfeydd a cholled a dryswch a chariad. Ai wedi ceisio cyrraedd y lleuad y mae Holborow? Ie, ac mae hi wedi glanio, crwydro dros ei wyneb, plymio i’r craterau, a hel coflaid o sêr wrth fod i fyny yno.” Wales Arts Review (gweler y dolenni isod).

Mae’i barddoniaeth wedi ymddangos yn 'The Stinging Fly' a 'New Welsh Review'.
Enillodd hi The Terry Hetherington Award a’r Robin Reeves Prize (2015).
Yn 2017, dechreuodd Natalie blog o’r enw Running on Insulin am fyw gyda Diabetes Math 1.
Mae hi wedi’i hysbrydoli gan ysgrifenwyr fel Dylan Thomas a Sylvia Plath.

Natalie Ann Holborow's debut poetry collection, ‘And Suddenly You Find Yourself’ was released by Parthian in 2017. The poetry collection was launched in Kolkata Book Festival as part of 'The Valley, The City, The Village' project (the project had writers from Wales and India travel between the two countries engaging with different cultures through writing).

Natalie is a socially conscious writer and she uses poetry to engage with her readers about important issues that are rarely discussed, and she does so using open and honest language. She writes about her experiences of living with Type 1 Diabetes, domestic life and familial relationships. Her poetic style leaves a deep impression and the images created echo long after reading. Her writing style is refreshing and exciting, every page is a distorted reality of poetical brilliance.

“Woe betide anyone who comes to this collection without the foresight that we’re not invincible and are indeed very much mortal. You’ll leave, at least, with the (rarer) conviction that nor do we need to pretend we are. It’s an honest, moving panoply of human experience, full of hiccups and loss and confusion and love. Shoot for the moon? Holborow has landed, roamed its face, dipped into the craters, and gathered an armful of stars while up there.” Wales Arts Review (see links below).

Her poetry has appeared in 'The Stinging Fly' and 'New Welsh Review'.
Winner of The Terry Hetherington Award and Robin Reeves Prize (2015).
In 2017, Natalie started a blog called Running on Insulin about living with Type 1 Diabetes.
She has been inspired by writers such as Dylan Thomas and Sylvia Plath.

Natur. Gwleidyddiaeth. Ysbrydolrwydd. Dynoliaeth. Cymuned. Unigoliaeth. Angerdd. Gwyleidd-dra.

Byddai’n bosibl i fi ddal ati i restru’r geiriau sy’n codi yn fy meddwl pan fydda i’n meddwl am Gymru a’i chynhyrchion barddol cyfoethog; rydym yn adnabyddus am ein canu, ein hysbryd, ein synnwyr o gymuned.

A dyna pam y byddai’n afresymol ystyried beirdd cyfoes Cymru heb grybwyll Sophie McKeand, sy’n fardd arobryn ac awdur Ieuenctid Cymru. Mae’r cerddi yn 'Rebel Sun' yn fflachio ar draws y dudalen, fel nentydd yn llawn breuddwydion hylifol, sydd wedyn yn ffrwydro’n ddisyfyd o’r dyfroedd aflonydd fel haid o ddrudwyod yn crafangu’u ffordd i ganmol yr Haul Heriol ym mhob un ohonom ni.

Ond eto i gyd, mae clywed gwaith McKeand, yn llawn cryfder a pherseinedd syfrdanol wrth iddo gael ei ddarllen yn uchel, yn dyrchafu’r cerddi nes eu bod nhw’n dod yn rhywbeth mwy na geiriau’n unig: dyma gerddi sy’n gyforiog o nerth, o ymdrech, am y llais unigol ym mhob grŵp sy’n llwyddo i gael ei glywed, o’r diwedd.

Mae Sophie McKeand yn defnyddio’i geiriau i’n golchi ni â golau’r Rebel Sun sy’n bresennol ym mhob un ohonom ni – a dyna pam roedd ei rôl fel Awdur Ieuenctid Cymru (2016 – 2018) mor bwysig i oleuo llwybr i do newydd o feirdd. Mae McKeand yn enaid o Gymru’n teithio’r byd yn ei fan, sy’n ein dysgu nid dim ond i werthfawrogi’n gwreiddiau ni yng Nghymru, ond hefyd, i dyfu fel blagur, ymledu fel blodau gwylltion, ac anturio drwy’r byd ehangach sy’n aros o’n cwmpas ni.

Nature. Politics. Spirituality. Humanity. Community. Individuality. Passion. Humility.

I could go on listing the words that spring to mind when I think about Wales and its rich poetic offerings; we are known for our song, our soul, our sense of community.

Which is why it would be absurd to consider the contemporary poets of Wales without giving a mention to Sophie McKeand, award-winning poet and Young People’s Laureate for Wales (2016-2018). On the page, the poems in 'Rebel Sun' hiss along the page like streams in their dreamlike fluidity, only to burst like a sudden flush of starlings, grasping out of the tumbling waters to praise the Rebel Sun in all of us.

Yet, hearing McKeand’s work aloud, in all its startling musicality and power, elevate the poems into something more than mere words: these are poems of power, of action, of the individual voice in every group, finally making itself heard.

Sophie McKeand uses her words to wash us with the light of the Rebel Sun present in all of us – which is why her role as Young People’s Laureate of Wales (2016-2018) was so vital to lighting the way for a future generation of poets. A Welsh soul travelling the world in her van, McKeand teaches us not only to appreciate our Welsh roots, but to grow like shoots, spread like wildflowers, and explore the wider world waiting all around us.

Rhiannon Ifans: Red Hearts and Roses? Welsh Valentine Songs and Poems

Neil Rowlands — Mon, 21 Jan 2019 06:03:35 +0000

Mae enw Sant Ffolant, neu Valentine, wedi ei gyplysu am byth â chariadon o bob cenedl a chenhedlaeth, ac ato ef mae’r rhan fwyaf o’r byd yn troi pan mae saethau Ciwpid yn pigo. Mae Sant Ffolant wedi cynnig cyngor a chydymdeimlad i gariadon Cymru hefyd dros ganrifoedd lawer, er mai Santes Dwynwen a ystyrir heddiw yn wir santes cariadon Cymru.	Saint Valentine’s name has become synonymous with lovers in every age and nation, and it is to him that they turn when Cupid’s arrows are at their most piercing. Although it is the fifth-century Saint Dwynwen who is nowadays considered to be the patron saint of Welsh lovers, Saint Valentine has certainly handed out aid and sympathy to Welsh lovers too over many centuries.
Ond pwy oedd Sant Ffolant, y sant a roddodd ei enw i ŵyl y cariadon? Ac yn fwy dyrys, pam mai sant gafodd y fraint honno? Sut mae rhosod coch a chalonnau yn rhan o’r dathlu?	But who is this saint who gave his name to the festival of lovers? And slightly more perplexing, why was it a saint that was given this honour? Where do red hearts and roses fit in?
Mae’r gyfrol Saesneg hon yn trafod cwestiynau o’r fath. Ond fy mhrif nod oedd trafod y farddoniaeth Gymraeg a ysgrifennwyd dros y canrifoedd ar ŵyl Sant Ffolant ar 14 Chwefror. Dyma’r tro cyntaf i’r rhan fwyaf o’r cerddi hyn weld golau dydd, ac rwy’n eu cyhoeddi yma gyda chyfieithiad ohonynt i’r Saesneg, a chyda cherddoriaeth lle mae hynny’n briodol. Dyma ganeuon telynegol hyfryd, yn llawn mynegiant rhamantus, ac mae nifer ohonynt mewn cynghanedd.	This book discusses such questions. But my main aim was to focus specifically on the previously unpublished Welsh poetry written over the centuries on the feast day of Saint Valentine on 14 February. I wished to provide a rich collection of Welsh songs for the first time in their original language, translated into English and with musical notation. Far from resembling anything else on offer in any other part of the UK, these Welsh songs are lyrical, expressive, and often in cynghanedd (which is the concept of sound-arrangement within a line).
Rwyf wedi cymryd diddordeb yn y cerddi hyn ers blynyddoedd lawer, ac roeddwn am eu cyflwyno i bobl sydd tu allan i’r diwylliant Cymraeg ei iaith, yn y gobaith y byddant yn mwynhau cael golwg ar yr hen ffordd Gymreig o ddenu cariad.	I have been enchanted by these songs and poems over many years, and I wished to share this tradition and this poetry with readers who are at present outside the Welsh-language culture, and to showcase the old Welsh way of attracting a sweetheart and of consolidating a relationship.

Ar ŵyl Sant Ffolant (Vernon Jones, 1997)

Mae Dr Rhiannon Ifans yn Gymrawd Dyson yng Nghyfadran y Dyniaethau a’r Celfyddydau Perfformio, Prifysgol Cymru Y Drindod Dewi Sant. Llenyddiaeth Gymraeg ganoloesol yw ei phrif faes ymchwil. Mae ganddi hefyd ddiddordeb ymchwil ym maes y carolau, y baledi, y theatr Gymraeg (yn enwedig anterliwtiau’r ddeunawfed ganrif), a’r bywyd a’r diwylliant gwerin Cymraeg yn ei amryfal arweddau. Yn awdur llyfrau i blant fe’i gwobrwywyd droeon am ei gwaith, ac mae’n cymryd rhan yn rheolaidd mewn cynadleddau rhyngwladol, gwyliau, mewn ysgolion ac mewn sefydliadau addysg uwch. Mae’n Ysgrifennydd Cyffredinol Cymdeithas Alawon Gwerin Cymru, ac yn olygydd y cylchgrawn Canu Gwerin / Folk Song.

Dr Rhiannon Ifans is Dyson Fellow in the Faculty of Humanities and Performing Arts, University of Wales Trinity Saint David. Her main field of research is medieval Welsh literature. Other research interests include Welsh folk life and folk culture, carols, ballads, and Welsh theatre (with special reference to the eighteenth-century interludes). An award-winning children’s author, she is a regular participator at international conferences, festivals, in schools, and in higher education institutions. She is General Secretary of the Welsh Folk Song Society, organiser of the Society’s Annual Conference, and edits the annual journal Canu Gwerin / Folk Song.

Fy Sanauuu: Adloni’r Byd Cymraeg ar Drydar / Entertaining the Welsh-speaking World on Twitter

Neil Rowlands — Tue, 09 Oct 2018 18:03:03 +0000

Mae cymuned fawr Gymraeg ei hiaith ar Drydar, ac mae ysmaliwr newydd yn sirioli llawer o bobl bob dydd drwy gyfansoddi cerddi am ... 'sanau! Er ei bod hi'n cyfansoddi'n ddienw, mae'n falch o esbonio mwy am ei gwaith FySanauuu wrth ddarllenwyr parallel.cymru...

There is a large Welsh-speaking community on Twitter, and a new humorist is brightening many people's days by composing poetry about ... socks! Although composing anonymously, she is happy to explain more about her work FySanauuu to parallel.cymru readers...

Ers diwedd mis Mawrth, rwyf wedi bod yn hybu sanau drwy gyfrwng cymdeithasol, Trydar. Trwy gerddi a sawl arddull gwahanol, rwy’n dangos sanau ar eu gorau ac yn gwneud hynny drwy’r Gymraeg. Ar hyn o bryd, mae gen i 470 o ddilynwyr, sydd, yn amlwg, yn joio direidi sanau a phopeth sydd ganddyn nhw i gynnig, er nad ydwi’n datgelu fy hunaniaeth.	Since the end of March I have been promoting socks via social media. Through poems and a number of different forms, I am showing socks at their best and doing this through Welsh. As of now I have 470 followers, who are, evidently, enjoying the mischief of socks and everything that they have to offer, although I am not revealing my identity.
Bwriad y cyfrif @FySanauuu yw i ddyrchafu golygon pobl am sanau. Mae sanau yn cael eu gweld fel anrheg dieisiau Nadolig, ac felly, drwy’r cyfrif rwy’n dangos i bobl nad yw golwg arwynebol yn cynrychioli y bendithion yma. Drwy hiwmor, hoffwn ddangos fod yr eitem gyffredin hon yn gallu hybu’r iaith Gymraeg a’r blatfform eang fel trydar. Rwyf ar ben fy nigon yn defnyddio’r Gymraeg mewn modd mor hwyliog â sanau.	The aim of the @FySanauuu account is to raise everyone's profile of socks. Socks get seen as unwanted Christmas presents, and so, through the account, I am showing everyone that this superficial view of them is not representative of the blessings they bring. I would like, through humour, to show that this common item can serve to promote the Welsh language on the platform of the World Wide Web. I am in clover using Welsh on such a fun subject as socks
Mae @FySanauuu wedi denu llawer o ddiddordeb ar draws y byd, o’r U.D.A i Sweden. Mae hi’n amlwg fod fy sanau yn ennyn chwilfrydedd byd-eang. Rwyf wrth fy modd yn cyfarthrebu gyda fy nilynwyr, drwy greu pleidleisiau i gwblhau’r odl, neu ofyn pa seleb cymraeg sy’n cuddio yn y sanau. Ynghyd â phobl o bedwar ban byd, rwyf wedi cael ychydig o gyfrifon enwogion Cymru yn ymuno yn y sbort. Rhai o’r enwau cyfarwydd yw Stifyn Parri, Anni Llŷn, Tommo ac Eilir Owen Griffiths.	@FySanauuu has attracted much interest throughout the world, from the USA to Sweden. It is evident that my socks are kindling worldwide enthusiasm. I take great pleasure in communicating with my followers, in creating polls on how to complete the rhyme, or asking what Welsh celebrity is hiding in the socks. Alongside people from the four corners of the globe, I am getting a few famous Welsh accounts joining in the sport. Some of the familiar names are Stifyn Parri, Anni Llŷn, Tommo and Eilir Owen Griffiths.
Rwyf hefyd yn hoff o ddefnyddio themâu cyfoes, fel Brecsit, y Sîn Roc Gymraeg a Phêl-Droed Cymru. Un o fy arddulliau mwyaf poblogaidd yw cerddi ac odl. Er nad yw’r cerddi o hyd yn fanwl gywir, maent yn denu sylw tuag at draddodiadau Cymreig ac, yn bennaf, sanau. Hefyd, rwyf wedi gwneud cystadleuaeth i ennill parau o sanau ac wrth fy modd yn cyfieithu’r gair ‘sanau’ i nifer o ieithoedd gwahanol, e.e. Ffineg, Gwyddeleg a Fietnameg.	I am also fond of using contemporary themes, like Brexit, the Welsh rock scene and Welsh football. One of my most popular forms is poems or rhymes. Although the poems are not always rigorous, they draw attention to Welsh traditions and, in particular, to socks. Also, I have launched a competition to win pairs of socks, and I take pleasure in translating the word 'socks' into a number of different languages e.g. Finnish, Irish and Vietnamese.
Wrth gwrs, rwy’n hoff iawn yn ysgrifennu am sanau yn y Gymraeg a nifer o ieithoedd eraill, a dangos fod yr eitem bob dydd yma, sy’n cael eu taflu yn eich “droriau gorlawn” heb unrhyw ofal, yn wir, yn “ogoneddus”. Rwyf yn edrych ymlaen i weld sut wnaiff y cyfrif ddatblygu a pha gyfleon eraill sydd i ddod yn y dyfodol a chofiwch wisgo eich sanauuu â balchder!	Of course, I am very fond of writing about socks in Welsh and a number of other languages, and showing that everyday items, which get thrown so carelessly into your overflowing drawers, are really objects worthy of celebration. I look forward to seeing how the account develops and what other opportunities arise in future, and remember to wear your socks with pride!

Rwyf yn edrych ymlaen i weld sut wnaiff y cyfrif ddatblygu a pha gyfleon eraill sydd i ddod yn y dyfodol a chofiwch wisgo eich sanauuu â balchder!

Rhea Seren Phillips: Ffurf & Mesur Barddonol Cymraeg: Hanes / Welsh Poetic Form & Metre: A History

Neil Rowlands — Thu, 14 Jun 2018 14:01:05 +0000

Mae Rhea Seren Phillips yn fyfyriwr PhD ym Mhrifysgol Abertawe sy'n ymchwilio i sut y gellir defnyddio ffurfiau a mesurydd barddonol Cymraeg i ailystyried hunaniaeth ddiwylliannol Gymreig gyfoes ac i ennyn diddordeb yn hon. Yma, mae’n esbonio cynghanedd a cherdd dafod, safle beirdd yn y gymdeithas ganoloesol, a sut y mae’n dehongli gwaith y beirdd ar gyfer y rheini nad ydynt yn siarad Cymraeg…

Rhea Seren Phillips is a PhD student at Swansea University, who is investigating how the Welsh poetic forms and meter can be used to reconsider and engage with contemporary Welsh cultural identity. Here, she takes us through an explanation of cynghanedd and cerdd dafod, the position of poets in medieval society and how she is interpreting their work for those who don't speak Welsh…

Ymddangosodd y fersiwn Saesneg o’r erthygl hon yn wreiddiol yn The Luxembourg Review.
The English version of this article originally appeared in The Luxembourg Review.

Hanes ac ychydig mwy Mae’r Gymraeg yn iaith liwgar a bywiog. Ei chlywed hi’n cael ei defnyddio yw gwrando ar gerddoriaeth, a’i deall hi yw bod yn rhan o ddiwylliant sy’n bodoli ers canrifoedd. Mae mwy i Gymru nag ei hiaith (a dydw i ddim yn sôn am fwyd), mae barddoniaeth Gymraeg wedi’i dylanwadu gan, ac wedi’i hysgrifennu gan ddefnyddio, cerdd dafod a chynghanedd er y bumed ganrif o leiaf. Mae’n rhan o’n diwylliant sy wedi datblygu’n uniongyrchol dan ddylanwad yr iaith Cymraeg.	History and a Little Bit More The language of Wales is vivid and vivacious. To hear it spoken is to listen to music and to understand it is to be part of a culture that has existed for centuries. There is more to Wales than its language (and I’m not talking about food), Welsh poetry has been influenced and written in the cerdd dafod and cynghanedd since at least the fifth century. It is a part of our culture that has evolved directly under the influence of the Welsh language.
Mae cerdd dafod (ffurfiau barddonol Cymraeg) a chynghanedd (mesur Cymraeg) yn dal i gael eu defnyddio ledled Cymru heddiw, yn enwedig yn yr Eisteddfod Genedlaethol flynyddol, er enghraifft. Mae’r gerdd dafod yn cynnwys pedair ffurf farddonol ar hugain sy’n defnyddio odl fewnol a diweddawdl gyda llawer o bennill yn amrywio o ddwy i bedair llinell. Mae i gynghanedd bedwar mesur sy’n defnyddio cyflythreniad, odli, a chytgord rhwng y cytseiniaid i gyfantoli seiniau oddi mewn i linell. Mae’r wyth ffurf farddonol ar hugain hyn, yn ogystal â’r mesur, yn ôl-ddyddio i’r cyfnod pan fu Cymru’n genedl annibynnol, a pan gafodd llysiau Tywysogion Cymru eu hysbrydoli gan leisiau barddol meistri ar eu crefft.	The cerdd dafod (Welsh poetic forms) and cynghanedd (Welsh metre) remain in use throughout modern Wales, with the most notably example being the annual Eisteddfod. The cerdd dafod consists of twenty-four poetic forms that involve internal and end rhyme with many stanzas ranging from two to four lines. The cynghanedd is made up of four metres that use alliteration, rhyme and consonantal harmony to balance the sounds within a line. These twenty-eight poetic forms and metre date back to when Wales was an independent nation and the courts of the Princes of Wales were informed by the poetic voices of master craftsmen.
Roedd un o’r esiamplau enwocaf a chynharaf o’r gerdd dafod a chynghanedd mewn barddoniaeth ganoloesol Gymraeg yn ystod y bumed a’r chweched ganrif pan oedd beirdd megis Aneirin a Taliesin, beirdd mawr Cymru, yn ysgrifennu yn y ffurfiau a mesurau hyn. Nid ydym ni’n gwybod pryd y cychwynnodd y gerdd dant a chynghanedd ond mae’n siŵr mai wrth i’r iaith Gymraeg ddatblygu, fe ddatblygodd barddoniaeth Cymraeg ochr yn ochr â hi. Yn ystod y canrifoedd canlynol, trawsnewidiwyd y gerdd dant a chynghanedd yn hanfodol ond nid cyfundrefnwyd hyn yn ffurfiol nes y drydedd ganrif ar ddeg.	One of the most famous and earliest examples of the cerdd dafod and cynghanedd in Welsh medieval poetry was during the fifth and sixth century where poets such as Aneirin and Taliesin, the great bards of Wales, wrote in these forms and metre. There is no known beginning of the cerdd dafod and cynghanedd but it is certain that as the Welsh language evolved Welsh poetry matured alongside it. During the following centuries the cerdd dafod and cynghanedd underwent a critical transformation but it wasn’t to be formally codified until the thirteenth century.
Digwyddodd y newid mwyaf trawiadol yn ystod y ddeuddegfed ganrif a’r drydedd ganrif ar ddeg ymhlith y frwydr dros annibyniaeth Gymreig. Cyn i’r Tywysog Llywelyn ap Gruffudd farw ym 1282, cafodd beirdd y fraint o fod yn aelodau parchedig y llys. ‘Beirdd y Tywysogion’ oedd enw ar y beirdd hyn.	The most striking transformation took place during the twelfth and thirteenth century amidst the battle for Welsh independence. Prior to the death of Prince Llywelyn ap Gruffudd in 1282, poets were afforded the privilege of being a respected member of court. These poets were known as the Poets of the Princes (Beirdd y Tywysogion).
Y safle uchaf y gallai bardd ei dal yn y teulu brenhinol oedd Pencerdd, sy’n golygu’n llythrennol ‘meistr yn ei grefft’. Roedd yn anrhydedd mawr i fardd canoloesol, a byddai’r safle wedi dod â llawer o fanteision yn ogystal â llawer o gyfrifoldebau: trwy nawdd ei dywysog, gallai bardd yn ymddiried y derbyniai strwythur talu ffurfiol, cleddyfau ac arfau eraill ond, yn gwrthbwyso’r moethusrwydd mawr hwn, fe ddisgwylid ganddo gymryd rhan mewn brwydrau fel rhyfelwr yn brwydro ar ochr ei dywysog. Nid yw’n rhyfedd iawn bod barddoniaeth ganoloesol yn ystod y canrifoedd hyn yn canolbwyntio gan amlaf ar wirioneddau maes y gad, gan ddisgrifio’n aml sgil y rhyfel yn fanwl arswydus.	The highest position that a poet could hold in a royal household was that of the Pencerdd, a literal translation would be ‘master craftsman’. It was a great honour for a medieval poet and the position would have brought with it many benefits as well as responsibilities: through the patronage of his prince, a poet could trust to receive a formal pay structure, swords and other weaponry but, counterbalancing this great luxury, he would have been expected to participate in battles as a warrior fighting by his prince’s side. It is of little surprise that medieval poetry during these centuries focused predominately on the reality of the battlefield, often describing the aftermath with horrific accuracy.
Pan nad oedd e’n rhyfela, eisteddodd y ‘Pencerdd’ yn llythrennol ar gadair arbennig yn y llys. Awdurdodai crefydd ac ofergoel y bardd yn y llys canoloesol: credid eu bod yn gallu rhagddweud y dyfodol (proffwydoliaeth) ac mai ganddynt gysylltiad cryf â Duw. Defnyddiai’r ‘Pencerdd’ ei safle i gynghori’r tywysog: cyn brwydr byddai’n adrodd cerdd i Dduw, ac un arall a fyddai’n anrhydeddu’r tywysog neu’i gyndadau. Ystyrid gwaed brenhinol yng Nghymru ganoloesol yn bwysig iawn. Roedd llawer yn credu bod tywysog yn cael ei ddewis gan awdurdod Dwyfol ac mai trwy gyfansoddi cerdd a ganmolai’i gyndadau, byddai’r bardd yn anrhydeddu’r tywysog byw o hyd. Mae’r ffurf hon o farddoniaeth yn gyffredin yng Nghymru ganoloesol ac roedd ei harfer yn ennyn parch sylweddol. Ni ddylwn gasglu bod ‘Pencerdd’ yn berson llygredig, mewn gwirionedd roedd llawer yn eithriadol o ffyddlon i’w noddwyr, gan ddewis i beryglu’u bywyd ar faes y gad. Defnyddiwyd y ffurf farddonol o’r enw marwnad yn aml yn ystod y cyfnod hwn. Byddai’n dangos galar llwyr am golled noddwr. Ysgrifennwyd yr esiampl harddaf o farwnad gan Gruffydd ab yr Ynad Coch, sef Llywelyn ein Llyw Olaf.	When battles were not being waged the Pencerdd held a chair in court. Religion and superstition empowered the medieval court poet: they were believed to be able to predict the future (prophecy) as well have a strong connection with God. The Pencerdd would use his position to advise the prince; before battle he would declaim a poem to God and another that would honour the prince or his ancestors. Royal blood in medieval Wales was cherished. Many held the belief that a prince was chosen by Divine rule and by composing verse that praised his ancestors’, the poet was still honouring the living prince. This form of praise poetry is common in medieval Wales with its practice commanding a great deal of respect. That is not to infer that a Pencerdd was a corrupt figure, indeed, many were fiercely loyal to their patrons choosing to risk their life on the battlefield. The elegy was a widely used poetic form during this time. It depicted absolute grief at the loss of a patron. The most beautiful example of an elegy poem was written by Gruffydd ab yr Ynad Coch entitled, Llywelyn ein Llyw Olaf.
“Poni welwch chwi hynt y gwynt a'r glaw? Poni welwch chwi'r deri'n ymdaraw? ... Poni welwch chwi'r haul yn hwyliaw - 'r awyr? Poni welwch chwi'r sŷr wedi r' syrthiaw? Poni chredwch chwi i Dduw, ddyniadon ynfyd?	“See you not the way of the wind and the rain? See you not the oak trees buffet together? ... See you not the sun hurtling through the sky, And that the stars are fallen? Do you not believe God, demented mortals?”
Roedd dwy safle ar gael mewn llys i fardd oedd eto’n dysgu’i grefft. Y Bardd Teulu, y cyfieithiad llythrennol fyddai’n ‘bardd i’r tŷ’, yr un isaf oedd Cerddor, fyddai’r cyfieithiad llythrennol wedi bod yn syml iawn yn ‘rhywun sy’n gwneud cerddoriaeth’. Byddai wedi bod i bob safle yn y teulu ddyletswyddau ffurfiol ac anffurfiol, er nad ydym yn gwybod yn llwyr am rôl Cerddor ond diogel yw derbyn y byddai wedi bod yn rhaid iddynt ganu’r delyn neu’r delyn fach. Roedd y Bardd Teulu yn un o bedwar swyddog ar hugain yn y llys. Disgwylid iddo berfformio’i farddoniaeth cyn brwydrau, a difyrru’r Frenhines. Byddai dyletswyddau beirdd yn y llys canoloesol wedi cynnwys rôl croniclwr, archifydd llafar, a digrifwr, tri chyfrifoldeb hollbwysig i gymdeithas a ddibynnai ar draddodiadau llafar am ei grefydd, ei hanes, a’i adloniant (a fyddai wedi bod yn debycaf yn gymysgedd o foliant, hanes, a moesoldeb).	There were two lower positions within a royal court for a poet still learning his craft. The Bardd Teulu- the literal translation would be ‘poet of the household’; the lowest was that of the Cerddor, the literal translation would be quite simple ‘musician’. All positions within the household would have had formal and informal duties, although the role of Cerddor is not completely known but it is safe to assume that they would have required the ability to play the harp or lyre. The ‘Bardd Teulu’ was one of twenty-four officers at court. He was expected to perform his poetry before battles and to entertain the Queen. The duties of medieval court poets would have included the role of chronicler, oral archivist and entertainer, three vital responsibilities to a society that depended on oral traditions for its religion, history and entertainment (which would have most likely been a concoction of praise poetry, history and morality).
Nid oedd bardd llys yn dod o safle breintiedig er y byddent wedi bod yn ddynion bonheddig. Roedd eu hyfforddiant yn hir ac yn llafurus. Petasent yn datblygu agwedd o hunanbwysigrwydd prin y gallent gael eu beio. Cymerai hi naw mlynedd i feistroli’r sgiliau angenrheidiol er mwyn dod yn fardd llys a phan gwblhaodd ei hyfforddiant byddai Pencerdd yn mynnu pedair ceiniog ar hugain, ac yn hawlio cael ‘amobr’ merch y Cerddor. Byddai raid i fardd llys adrodd darnau o’r Beibl ac o gerddi hysbys o’r cof; disgwylid iddo hefyd fod yn feistr mewn cyfansoddi barddoniaeth wedi’i hysgrifennu yn y gerdd dant a chynghanedd o'i ben a'i bastwn ei hun, ar fympwy ei dywysog. Er gwaethaf ei holl ofynion a galwadau, roedd y bardd llys yn dal safle cheinachod mewn cymdeithas Gymreig ganoloesol.	A court poet did not originate from a position of privilege although they would have been of noble birth. Their training was long and arduous. If they did develop an attitude of self-importance then they could hardly be blamed. It would take nine years to master the necessary skills to become a court poet and upon completion of training a Pencerdd would demand twenty-four pence and the right to the ‘amobr’ (the virginity of the Cerddor’s daughter). A court poet would be required to recite extracts from the Bible and famous verses from memory; he was also expected to be a master at composing verse written in the cerdd dafod and cynghanedd within his head and at the whim of his prince. For all its requirements and demands, a court poet still held an enviable position within medieval Welsh society.
Ar ôl 1282 pan gollodd Cymru ei hannibyniaeth, byddai Beirdd y Tywysogion yn dioddef sarhad mawr: diwreiddiwyd nhw ac fe’u gwasgarwyd, wedi’u gyrru allan o’u trigleoedd brenhinol ac i oes ‘Beirdd yr Uchelwyr’. Er mwyn goroesi, dechreusant draddodiad o’r enw ‘clera’, oedd yn gofyn iddynt fentro, gan grwydro o faenor i blasty i gael hyd i fwyd, arian a beth bynnag arall a fyddai’n eu helpu i oroesi. Galluogai’r ymdeithiau hyn nhw i barhau i dderbyn nawdd eu tywysogion, erbyn hynny wedi’u diraddio’n foneddigion dan reolaeth Seisnig, gan gadw arfer y gerdd dafod a chynghanedd yn ffynnu mewn diwylliant Cymreig. Os sefydlu arferion y gerdd dant a chynghanedd a wnâi’r ddeuddegfed ganrif, diffinio nhw a wnâi’r drydedd ganrif ar ddeg.	After 1282 and the loss of Welsh independence, the Poets of the Princes suffered a great indignation: they became uprooted and dispersed, thrown out of their royal residencies and into the age of the Poets of the Gentry (Beirdd yr Uchelwyr). To survive they began a tradition known as ‘clera’; this demanded that the poet undergo an expedition, wandering from manor to mansion seeking food, coin and anything else that would assist in their survival. These expeditions enabled them to continue receiving the patronage of their princes, now demoted to gentry by English rule, keeping the practise of the cerdd dafod and cynghanedd flourishing within Welsh culture. If the twelfth century established the practises of the cerdd dafod and cynghanedd, then the thirteenth century defined them.
Ychydig Mwy... Mae traddodiad y gerdd dafod a chynghanedd yn dal yn fywiog ledled Cymru. Mae’n bell o gael ei anghofio, fel y gellir ei weld o boblogrwydd parhaol yr Eisteddfod. Mae f’astudiaeth i, o’r enw Translations: a poetry project, yn ymchwilio sut y gallai ffurfiau barddonol a mesurau Cymraeg gael eu defnyddio i ailystyried, cysylltu â, a chynrychioli’n fanwl, hunaniaeth ddiwylliannol gyfnewidiol Cymru gyfoes. Mae’n gwneud hyn drwy ystyried dau beth, yn gyntaf, dadansoddiad critigol o dair perthynas: tirwedd arfordirol a diwydiannol Cymru; beirdd Cymraeg, Eingl-Gymreig, a Saesneg; a chyhoeddi prif ffrwd a llawr gwlad. Yn ail, mae’r ymateb creadigol yn cyfieithu’r gerdd dafod a chynghanedd i Saesneg ac yn defnyddio’r trawsffurfiant yn ymarferol ar ffurf dau gasgliad o gerddi, y ddau hefyd yn cynnwys cerdd arwrol o hyd sylweddol.	A Little Bit More... The tradition of the cerdd dafod and cynghanedd remains vibrant throughout Wales. It is far from being forgotten, evidenced by the continued popularity of the Eisteddfod. My study, entitled Translations: a poetry project, researches how Welsh poetic forms and metre could be used to reconsider, engage and accurately represent the changing cultural identity of modern Wales. It does this through two considerations, firstly, a critical analysis of three relationships: the coastal and industrial landscapes of Wales; Welsh, Anglo-Welsh and English speaking poets; and, mainstream and grassroots publishing. Secondly, the creative response translates the cerdd dafod and cynghanedd into the English language and applies that translation practically in the shape of two poetry collections each with an accompanying epic poem of substantial length.
Mae i’r prosiect tri nod: - Ennyn diddordeb amrywiaeth helaeth o ddarllenwyr trwy hybu defnydd o’r gerdd dafod a chynghanedd gennyf fi fy hunan a beirdd cyfoes; - Darganfod y lleisiau i gyd sy’n diffinio’r hunaniaeth ddiwylliannol Gymreig gyfoes; - Herio cyhoeddi prif ffrwd a llawr gwlad ac o ganlyniad, sefydlu llwyfan genedlaethol lle y caiff lleisiau oll Cymru gyfoes eu cynrychioli’n gyfartal.	The project has three aims: - To engage with a wide readership by promoting the use of the cerdd dafod and cynghanedd through myself and modern poets; - To discover all the voices that define the modern Welsh cultural identity; - To challenge mainstream and grassroots publishing and by doing so establish a national platform where all the voices of modern Wales have an equal representation.
Mae’r astudiaeth yn ei chyfnod cyntaf ac er mwyn dal yn ffyddlon i’w gwerthoedd a’i hegwyddorion, bydd y prosiect yn ymchwilio, ac yn arbrofi ag, ideoleg cyfieithu uniongyrchol. Mae’n defnyddio safbwynt Cymreig i ysbrydoli’r cyfieithiadau hyn trwy gyfweld beirdd Cymraeg sy’n gwybod sut i ysgrifennu yn y ffurfiau hyn ac mewn mesurau Cymraeg a Saesneg. Roedd fy nhraethawd M.A., Grandiloquent Wretches (Hiraeth oedd yr enw ar y pryd), yn cyfieithu’r gerdd dafod i Saesneg. Mae’n gasgliad barddonol sy’n cyfuno hanes, mytholeg, a ffurfiau barddonol Cymraeg i greu ffantasi ddinesig. Nid yw’n canolbwyntio’n unig ar hanes a mytholeg Gymreig; yn hytrach mae’n defnyddio helaethrwydd o hunaniaethau rhyngwladol, pob un ohonynt sy’n byw ac yn cyfrannu at gyfoeth diwylliannol, economaidd, a diwylliannol Cymru gyfoes.	The study is in its primary stage and in order to remain loyal to its values and principles, the project researches and experiments with the ideology of direct translation. It uses a Welsh perspective to inform these translations through interviewing Welsh speaking poets who have knowledge of and write in these forms and metre in Welsh and English. My MA thesis, Grandiloquent Wretches (then titled Hiraeth) translated the cerdd dafod into the English language. It is a poetry collection that combines history, mythology and Welsh poetic forms to create an urban fantasy. It doesn’t focus exclusively on Welsh mythology and history; instead, it draws from a wealth of international identities, all of whom live and contribute to the social, economic and culturally wealth of modern Wales.
Mae’r pedair ffurf ar hugain o’r gerdd dant yn cynnwys penillion o ddwy i bedair llinell. Roedd y casgliad yn ailystyried y ffurfiau hyn i ddatblygu amrywiad modern oedd yn debycaf ei wedd i ffurf soned. Roedd hyn yn cefnogi defnyddio dyfeisiau barddonol megis octawd a chwechawd, oedd yn darparu strwythur traethiadol ffurfiol. Llwyddodd Grandiloquent Wretches i wneud hyn trwy arbrofi â gwnïo at ei gilydd ddwy ffurf farddonol sy’n gyflenwol ac, o bryd i’w gilydd, yn anghyson, i greu sain a werthfawrogai cynulleidfa fodern. Er enghraifft:	The cerdd dafod’s twenty-four forms are made up of two to four lined stanzas. The collection reconsidered these forms to develop a modern variation that had a more visual relationship to that of a sonnet. This supported the use of poetic devices, such as an octet and sestet, which provided a formal narrative structure. Grandiloquent Wretches achieved this by experimenting with the stitching together of two complementary and, at times, conflicting poetic forms to create a sound that a modern readership would appreciate. For example:
Justice * Let us just play this arid game, if we lose then you should not blame them, you got cocky, let bedlam dictate where the pious venom strikes in righteous indignation; war sought the tired Thracian lilt, invoked wrath from lethargy and called it justice. Liturgy transformed from sacred to mundane, fudged fingers gouged out his left brain. He had cold justice on his side; least the Imp took the time to chide him with keen doe-eyed promises; justice lobotomises...conscience. * [Poetic form: Cyhydedd Fer – Welsh sonnet]
The Wolf’s Honey The rat snatched the wolf's honey; sore, he tore its soft, bunny flesh into a gunny mess, bejewelled he bugled an umbrae with sugar-snapped bayonets; laced with perse, cloud silhouettes will make the plaster sweat; hope to previse, incise these mottled webs; the spider drank flaxen cider, drunk, the piper used the barrels to play a sniper's tune, cipher tasseomancy from pyre ashes; hope that it was not your fault. Suck a lolly dipped in salt, thwart their strikes with rumour, club her cries to equalise and escort her moans with guided patience, mistake twists for gyrations of pain, stained laces tremble at the scream, cetirizine harks, chases the tussles that burst the bubbles as convulsions spilt drooling from silver buckles, sand knuckles with piteous justice mewling. Poetic form: two stanzas of Englyn Crwca; two stanzas of Rhupant Hir; two stanzas of Englyn Crwca; two stanzas of Rhupant Hir.
Nid yw’r casgliad yn ymddiheuro am fod yn Faróc ei iaith a’i arddull, gan orfoleddu yn ei hanes trwy ddefnyddio ffurfiau barddonol Cymraeg wrth ymwreiddio’n gadarn yn yr oes sydd ohonom. Mae Translations: a poetry project yn gwerthfawrogi naratif cyson yn fwy ond nid yw’n gwyro’n rhy bell o’i natur rwysgfawr. Gweler y gerdd isod o The Silver in the Water, Pennod 3.	The collection is unapologetically baroque in language and style, revelling in its past through the use of Welsh poetic forms whilst firmly set in the present. Translations: a poetry project places a higher value on a cohesive narrative but it does not deviate too far away from its grandiloquent nature. See the poem below taken from The Silver in the Water, Chapter Three.
Swathes of Empyrean Heather* Wyled curdled the stomach; Cistern snagged the Bittern co…pse. Scourge dirge steep like Icarus, periwinkle him; skim milk to the broth, froth this relief; temper this heather charnel with carrion, virion**** river malingers and infers sea.
Yn y pen draw, mae Translations: a poetry project yn sicrhau bod y ffurfiau a’r mesur yn parhau i ddatblygu i fodernedd. Wedi’u cadw’n ddiogel, nid fel arteffact mewn amgueddfa, ond fel creadur byw, creadur sy’n agored i fethu yn ogystal ag i lwyddo ac, yn bwysicaf oll, wedi’i ysbrydoli gan ei hanes a’i ddiwylliant, sy’n datblygu’n gyson, gan gydgordio ag anghenion ei ddiwylliant.	Ultimately Translations: a poetry project ensures that the forms and metre continue to evolve into modernity. Preserved, not like a museum artefact but as a living organism; an organism that is open to failures as well as successes and, most importantly, informed by its history and culture, constantly evolving, harmonising with the needs of its society.
Swathes of Empyrean Heather Wyled \| curdled \| the stomach; Cistern \| snagged the Bittern \| co…pse. Scourge \| dirge \|steep like Icarus, periwinkle him; \|skim \| milk to the broth, \|froth \| this relief; temper \| this heather \| charnel with carrion,\| virion \| river malingers \| and infers \| sea.

Nid ydym ni’n gwybod pryd y cychwynnodd y gerdd dant a chynghanedd ond mae’n siŵr mai wrth i’r iaith Gymraeg ddatblygu, fe ddatblygodd barddoniaeth Cymraeg ochr yn ochr â hi.

Rhea Seren on Patreon

The Lonely Crowd Magazine

Previously In Molly Bloom Magazine

rhea_seren

Mae Patrick Jemmer wedi creu’r fersiwn Cymraeg i parallel.cymru / Patrick Jemmer has created the Welsh version for parallel.cymru

Erthygl ar gael i lawrlwytho ar Apple Books, PDF & Kindle / Article available to download on Apple Books, PDF & Kindle:

Rhea Seren Phillips: Sut y Gallai Barddoniaeth Hynafol Helpu Cymru i Ddeall ei Hunaniaeth Ddiwylliannol Heddiw / How Ancient Poetry Could Help Wales Understand its Modern Cultural Identity

Neil Rowlands — Thu, 07 Jun 2018 15:45:06 +0000

Mae Rhea Seren Phillips yn fyfyriwr PhD ym Mhrifysgol Abertawe sy’n ymchwilio i sut y gellir defnyddio ffurfiau a mesurydd barddonol Cymraeg i ailystyried hunaniaeth ddiwylliannol Gymreig gyfoes ac i ennyn diddordeb yn hon. Yma, mae hi’n esbonio sut y gall llenyddiaeth ein helpu i gysylltu â’n hunaniaeth ddiwylliannol…

Rhea Seren Phillips is a PhD student at Swansea University, who is investigating how the Welsh poetic forms and meter can be used to reconsider and engage with contemporary Welsh cultural identity. Here, she explains how literature can help us connect with our cultural identity…

Ymddangosodd y fersiwn Saesneg o’r erthygl hon yn wreiddiol yn The Conversation, gyda chyfres o erthyglau sydd yn cynnwys Cymru yma.
The English version of this article originally appeared in The Conversation, with a series of articles that feature Wales here.

Play

Stop

Beth yw ystyr bod yn Gymreig heddiw? Ai cael eich geni yng Nghymru, dod o deulu Cymreig, neu ddim ond byw yno sy’n bwysicaf? Mae’n gallu bod yn anodd i rywun o unrhyw ddiwylliant ddiffinio’n benodol sut y ffurfir ei hunaniaeth. Ond, o ran y Cymry – sydd a chanddynt ganrifoedd yn ogystal â haenau amryfal o ddiwylliant i’w gweithio trwyddynt – mae’n gallu bod yn eithriadol o anodd.	What does it mean to be Welsh today? Is it being born in Wales, having Welsh family, or simply a matter of living there? It can be hard for a person of any culture to specifically define what makes up their identity but, for the Welsh – who have hundreds of years as well as multiple layers of culture to work through – it can be particularly tricky.
Un agwedd o ddiwylliant Cymraeg y byddai pawb yn cytuno amdani yw’r cysylltiad cryf rhwng y wlad a’i llenyddiaeth. Mae’r Gymraeg yn iaith delynegol, oslefol, sy’n ymgynnig yn dda ar gyfer canu a barddoni ers canrifoedd – yn gymaint felly nes ei bod wedi’i gwau â hunaniaeth y werin, a ydynt yn sylweddoli hyn neu beidio.	One defining aspect of Welsh culture that all would agree on is the country’s strong relationship with its literature. Wales’s rolling, lyrical language is one that has lent itself well to song and poetry for centuries – so much so that it has become interwoven with the people’s identity, whether they realise it or not.
Mae hanesyddion yn gallu disgrifio llawer o’r digwyddiadau sy wedi gwneud y wlad fel y mae hi heddiw. Ond nid mor syml yw diffinio beth sy wedi arwain at hunaniaeth ddiwylliannol Gymreig gyfoes. Felly er mwyn archwilio’r syniad hwn, rwy’n defnyddio ffurfiau barddonol a mesurau Cymraeg.	Historians can point to a lot of the events that have made the country what it is today. But defining what has led to the contemporary Welsh cultural identity is not quite so simple. So, to explore this idea, I am using Welsh poetic forms and metre.
Mae barddoniaeth wedi bod yng nghalon diwylliant Cymreig er yr Oesoedd Canol, ac mae’r enghreifftiau cynharaf yn dyddio o’r bumed a’r chweched ganrif. Roedd beirdd yn yr Oesoedd Canol yn ennill parch gyda’u gwaed a thrwy eu geiriau – nid gwahanol oedd yr awduron Cymraeg Aneirin a Taliesin. Yn bennaf roedd eu cerddi’n darlunio clod a threchiad mewn brwydr, wrth iddynt ddilyn eu noddwr brenhinol i ryfela.	Poetry has been at the heart of Welsh culture since medieval times, with the earliest known examples dating back to the fifth and sixth century. Poets of the medieval period earned their respect in blood and words – and the Welsh writers Aneirin and Taliesin were no different. Their poetry chiefly depicted glory and defeat in battle, as they followed their royal patron to war.
Ceir, er enghraifft, y llinellau hyn o Marwnad Owain ab Urien, gan Taliesin, sy’n cael eu cyfieithu’n fras fel, “The wide host of England sleeps with the light in their eyes”:	Take, for example this line from from Marwnad Owain ab Urien, by Taliesin, which roughly translates to, “The wide host of England sleeps with the light in their eyes”:
Cysgid Lloegr llydan nifer a lleufer yn eu llygaid.
Bellach mae Cymru’n cael ei hymosod llai, ond mae cymynrodd parhaol y 24 o’r ffurfiau barddonol Cymraeg yn dal i gysylltu’r wlad â’r gorffennol. Llinell cynghanedd, er enghraifft– mesur barddonol sy’n unigryw i’r Gymraeg wedi’i seilio ar batrymau rhythmig neilltuol yr iaith, ac ar ailadrodd cytseiniaid- sy’n hanes byw, ac nid dim ond o ran y geiriau wedi’u defnyddio ynddi.	Now, Wales is going through a less embattled time, but the lasting legacy of the 24 Welsh poetic forms still connects the country to the past. A line of cynghanedd, for example– a poetic metre unique to Welsh which uses the language’s consonantal repetition and syllabic stress– is a living history, and not just in terms of the words that are set to it.
Cyfieithu mesur Mae’n ddihareb am ba mor anodd yw ceisio defnyddio pob un o’r ffurfiau a’r mesurau Cymraeg yn Saesneg – mewn gwirionedd, mae llawer yn credu nad yw’n bosibl cyflawni hyn yn iawn na’n fanwl gywir. Fe fyddent yn dadlau’n gall, ond nid cywirdeb yw’r peth mwyaf pwysig yma. Yn hytrach, rwy’n ymddiddori mewn dysgu’r grefft a deall nodweddion y ffurfiau barddonol a’r mesurau Cymraeg sy’n dangos mai rhai Cymraeg ydynt.	Translating metre Each of the Welsh poetic forms and metre is notoriously difficult to write in the English language – in fact many believe that writing these forms and metre in English is almost impossible to accomplish well or accurately. They would have a sound argument, but accuracy is not the most important thing here. Rather, it is engagement with the learning of the craft and the characteristics of Welsh poetic forms and metre which identify them as Welsh.
Mae barddoniaeth Eingl-Gymreig wedi’i sefydlu fel rhan o hanes barddoniaeth Cymru, ac yn cynnwys cyfraniadau oddi wrth feirdd Saesneg yn ogystal ag ysgrifenwyr rhyngwladol sy wedi ymgartrefu yng Nghymru. Er enghraifft, bardd o’r Ariannin oedd Lynette Roberts, a ddefnyddiai ffurfiau barddonol a mesurau Cymraeg yn ei cherddi. Efallai bod y gerdd Fern Hill gan Dylan Thomas yn un o’r enghreifftiau mwy adnabyddus o farddoneg Gymraeg yn Saesneg:	Anglo-Welsh poetry is an established part of Welsh poetic history and includes contributions from English poets as well as international writers who have settled in Wales. Lynette Roberts, for example, was an Argentinian poet who used Welsh poetic forms and metre in her poetry. Perhaps one of the more well known examples of Welsh poetics in the English language, is Dylan Thomas’s Fern Hill:
“Though I sang in my chains like the sea.”
Yn debyg i’r beirdd sy wedi defnyddio cynghanedd mewn cerddi Saesneg, rwy’n credu’n frwd ei bod yn bosibl defnyddio amrywiadau ar ffurfiau barddonol a mesurau Cymraeg i lunio barddoniaeth yn Saesneg, a’i bod yn bwysig dechrau annog mwy o gerddi Saesneg sy’n defnyddio cynghanedd.	Like the poets who have used cynghanedd in English poems, I strongly believe that it is possible to use variations of Welsh poetic forms and metre to create poetry in the English language, and that it is important that we start encouraging more English poems using cynghanedd.
Fe all y grefft o ddefnyddio ffurfiau barddonol a mesurau Cymraeg arwain y gwrandäwr ar daith trwy hanes, tirwedd, diwylliant a mytholeg Cymru. Trwy’i defnyddio mewn cerddi Saesneg, mae’n bosibl ailddiffinio llais barddonol cenedlaethol ar gyfer Cymru yn y byd sydd ohonom, a ellir ei ddefnyddio mewn sawl iaith. Nid datblygu llais barddonol heb ei debyg a ystyrir i fod yn Gymreig yw nod y prosiect hwn. Yn hytrach gobeithiaf y bydd beirdd yn gallu edrych trwy lens fydd yn eu cysylltu â gwreiddiau cyfrannol y wlad, lens y gallant ffocysu eu profiadau o hunaniaeth ddiwylliannol Gymreig trwyddi.	The craft of Welsh poetic forms and metre has the potential to take the listener on a journey through the history, landscape, culture and mythology of Wales. By using it in English poems, it is possible to redefine a contemporary national Welsh poetic voice that can be used in several languages. It is not about developing a singular poetic voice that is considered to be Welsh, but giving poets a lens which links them to the country’s collective roots through which they can focus their experiences of Welsh cultural identity.
O bosibl y byddai archwilio hunaniaeth ddiwylliannol Gymreig trwy ddefnyddio’r fath hon o farddoniaeth yn hyrwyddo sgwrs newydd, genedlaethol am hunaniaeth ddiwylliannol. Trwy hybu’r ffurfiau a’r mesurau, fe allwn ddechrau ymosod ar y dadymafael diwylliannol a’r arwahanu sy’n bod oddi mewn i rai unigolion a grwpiau sy’n byw yng Nghymru. Efallai y helpai hyn i greu llwyfan lle y cyfrannai safbwyntiau gwahanol at drafod hunaniaeth ddiwylliannol mewn ffordd sy’n cyd-fynd yn well â Chymru fodern, amlddiwylliannol.	Exploring Welsh cultural identity using this type of poetry could potentially facilitate a new, national conversation about cultural identity. By promoting the forms and metre, we can begin to address the cultural disengagement and isolation which exists within certain individuals and groups who live in Wales. It could help to create a platform where different perspectives could contribute to a discussion on cultural identity that is more in keeping with a modern, multicultural Wales.
Mae’n bosibl y bydd y fath hon o drafodaeth yn herio’n syniadau ynglŷn â hunaniaeth ddiwylliannol trwy feithrin gwreiddiau y tu hwnt i’r Gymraeg, er mwyn cofleidio’r rhai sy’n bodoli ar ei hymylon. Trwy gyfuno diwylliant cyfoes Cymreig â thraddodiadau hynafol o farddoni, fe all Cymru groesawu’i hunaniaeth genedlaethol gyfnewidiol, wrth anrhydeddu’r oes o’r blaen o hyd.	These kinds of discussions have the potential to challenge our ideas of cultural identity by nurturing roots outside of the Welsh language in order to embrace those who exist on its borders. By melding modern Welsh culture with the ancient traditions of rhyme and verse, Wales can embrace its changing national identity while still honouring its past.

Un agwedd o ddiwylliant Cymraeg y byddai pawb yn cytuno amdani yw’r cysylltiad cryf rhwng y wlad a’i llenyddiaeth.

Rhea Seren on Patreon

The Lonely Crowd Magazine

Previously In Molly Bloom Magazine

rhea_seren

Mae Patrick Jemmer wedi creu’r fersiwn Cymraeg i parallel.cymru / Patrick Jemmer has created the Welsh version for parallel.cymru

Rhea Seren Phillips: Sut y Datblygai’r Cymry Eu Ffurf o Farddoniaeth Eu Hunain / How the Welsh Developed Their Own Form of Poetry

Neil Rowlands — Thu, 31 May 2018 17:10:33 +0000

Mae Rhea Seren Phillips yn fyfyriwr PhD ym Mhrifysgol Abertawe sy’n ymchwilio i sut y gellir defnyddio ffurfiau a mesurydd barddonol Cymraeg i ailystyried hunaniaeth ddiwylliannol Gymreig gyfoes ac i ennyn diddordeb yn hon. Yma, mae hi’n cyflywno 24 o ffurfiau barddonol a phedawr mesur Cymraeg…

Play

Stop

Fe fyddai byd heb farddoniaeth yn lle enbyd yn wir. O’r gerdd Fy Ngwlad gan Gerallt Lloyd Owen am arwisgiad Charles fel Tywysog Cymru i Trafferth mewn Tafarn gan Dafydd ap Gwilym, mae ffurf y fath ysgrifennu, yn ogystal â’r geiriau a’r ymadroddion ynddo, wedi dod yn rhan fawr o’n hanes a diwylliant llenyddol ni.	A world without poetry would be a dire thing indeed. From Dylan Thomas’s famous villanelle Do not go gentle into that good night to Shakespeare’s famous love sonnet parody, Sonnet 130, the forms of these writings, just as much as the words and phrases, have become a large part of literary history and culture.
Er mai adnabyddus yng Nghymru oedd arddulliau cymhleth cerddi Saesneg, dros y canrifoedd datblygai gwerin Cymru set unigryw o batrymau barddonol oedd yn perthyn dim ond i’w hiaith eu hunain. Yn wahanol i’r rhan fwyaf o ffurfiau Saesneg, mae’r rhai Cymraeg yn pwysleisio seiniau oddi mewn i linell, a’r adleisiau wedi’u gadael ar eu holau, yn hytrach na chanolbwyntio ar y geiriau’n unig.	As well-known as these intricate styles may be, over many centuries the people of Wales developed a unique set of patterns all of their own. Unlike most English language forms, these focus on the sounds produced within a line and the echoes left after, rather than just on the words themselves.
Mae cyfanswm o 24 o ffurfiau barddonol Cymraeg, ynghyd â phedwar mesur. Mae’r ffurfiau’n tueddu i fod yn eithaf byr – er enghraifft, roedd milwyr yn arfer defnyddio Englyn Milwr i afon negesau byrion adref yn ystod y Rhyfel Mawr. Rywbryd cyfeirir ato fel haicw Prydeinig, ac mae i bob pennill dair llinell, pob un ohonynt sydd yn cynnwys saith sillaf, ac maent i gyd yn odli gyda’i gilydd. O ganlyniad i’r llinellau mynegol ymddengys yr Englyn braidd yn debyg i’r dull Japaneeg, ond wedi dweud hynny, mae i’r englyn hunaniaeth dra Chymraeg. Mae odli’n agwedd hanfodol o ffurfiau barddonol Cymraeg. Felly yn wahanol i’r haicw, pob un o’r tair llinell mewn pennill sydd ar un odl.	In total, there are 24 Welsh poetic forms and four metres. The forms have a tendency to be quite short – an Englyn Milwr, for example, was a form used by soldiers to send short messages home during World War I. Sometimes referred to as a British haiku, every verse is composed of three lines, each seven syllables long, all of which rhyme with each other. Though the expressive lines do lend it certain similarities to the Japanese style, the Englyn has a very Welsh identity. Rhyme is an integral aspect of Welsh poetic forms and so, unlike the haiku, each of a verse’s three lines is monorhymed, that is they end in the same rhyme.
Llinellau persain Er mwyn creu a chadw cytgord oddi mewn i linell, ffurfiau o farddoniaeth gaeth Gymraeg, sef ‘cynghanedd’, a ddefnyddir. Mae cynghanedd yn fwy tebyg i gerddoriaeth nag i farddoniaeth draddodiadol Saesneg, ac yr un fath â chyfansoddiad cerddorol maent yn cynnwys mwy nag yr un nodyn. A dweud y gwir, er mwyn gwerthfawrogi llinell cynghanedd yn llwyr, rhaid i chi’i darllen hi’n uchel a gwrando ar yr haenau o sain sy’n llifo o’r tafod.	Harmonious lines To create and maintain harmony within a line, strict Welsh metres, known as “cynghanedd”, are used. The cynghanedd have more in common with music than traditional poetry, and like a piece of music it is made up of more than just one note. In fact, in order to fully appreciate a line of cynghanedd you should read it aloud and listen to the layers of sounds that roll off the tongue.
Mae cynghanedd mor bersain gan ei bod yn arfer ‘cyseinedd’, hynny yw, cysondeb rhwng y cytseiniaid. Unigryw i Gymru yw’r ffurf hon o gyseinedd am fod yr iaith yn defnyddio cynghanedd yn ddiymdrech mewn bywyd pob dydd: mae cyseinedd yn rhan o dirwedd yr iaith Gymraeg.	They achieve this lyrical metre by practising something called “consonantal harmony”. This is unique to Wales because the language effortlessly uses cynghanedd in everyday life: consonantal repetition is part of the landscape of the Welsh language.
Ysgrifennir llinell o gynghanedd gyda thoriad anweladwy neu want yn ei chanol sy’n rhannu’r llinell, er enghraifft, ceir: X X X \| X X X X. Yn draddodiadol mae saith sillaf mewn llinell o gynghanedd, ac yma mae ‘X’ yn cynrychioli pob un ohonynt.	A line of cynghanedd is written with an invisible break or caesura in the middle that divides the line, for instance: X X X \| X X X X. The cynghanedd is traditionally made up of seven syllables, so here “X” represents each syllable in a line.
Yn y Gymraeg mae ar bob gair acen sillafog gref, fel arfer ar y goben, hynny yw, y sillaf olaf ond un. Ystyrier y llinell ganlynol o englyn gan R Williams Parry, er enghraifft: “Rhowch wedd wen dan orchudd iâ.”	Welsh is a heavily syllabic language with the stress usually falling on the penultimate syllable. Consider the following line from an englyn by R Williams Parry, for example: “Rhowch wedd wen dan orchudd iâ.”
Rydym yn gallu cymharu hon gyda’r llinell Saesneg o’r gerdd Fern Hill gan Dylan Thomas, lle mae’r seiniau ‘th’ ac ‘s’ yn creu’r cysondeb:	We can compare this with the line in English from the poem Fern Hill by Dylan Thomas, where the sounds ‘th’ and ‘s’ make up the harmony:
“Though I sang in my chains like the sea.”
Wrth gwrs mae’r Gymraeg yn gallu bod yn iaith anodd ei meistroli. Serch hynny, rwy wedi cynnwys yr enghraifft hon er gwaethaf nad ydym yn gwybod heb amheuaeth fod Thomas yn deall na’n defnyddio cynghanedd. Eto i gyd, mae’r llinell yn enghraifft gref o’r ffurf hyd yn oed os un anfwriadol ydy. Dyma enghraifft arall o gynghanedd go iawn yn Gymraeg, o’r gerdd Cefn Gwlad gan Dic Jones:	As Welsh can be a tricky language to master, this example is included despite the fact that Thomas’s knowledge of the cynghanedd is debatable. Still, the line is a strong if unintentional example of the metre. A true Welsh language cynghanedd example for comparison would be the following, from Dic Jones’s poem Cefn Gwlad:
“I fyw yn glos wrth gefn gwlad.”
Gadwech inni nodi nad yw’r fersiwn Saesneg llythrennol, sef, “To live close to nature”, yn cynhyrchu’r un effaith o gwbl.	Translated into English, the line reads, “To live close to nature”, which doesn’t have quite the same effect.
Mae pedwar math o gynghanedd, sef cynghanedd lusg, cynghanedd draws, cynghanedd sain, a chynghanedd groes. Maent i gyd yn gweithio’n wahanol i’w gilydd, ond yn y bôn mae’r egwyddor yr un peth mewn pob achos: rhaid i’r cytseiniaid yn rhan gyntaf y llinell ymddangos yn yr un drefn yn ail ran y llinell (gweler uchod).	There are four types of cynghanedd or metres: cynghanedd lusg (echoing harmony), cynghanedd draws (bridging harmony), cynghanedd sain (sonorous harmony) and cynghanedd groes (criss-cross harmony). Although they achieve the metre in different ways, their principles are basically the same: the consonants that appear in the first part of the line must appear in the same order in the second, as shown above.
Hanes trwy gerddi Mae’r ffurfiau barddonol hyn yn aros yn boblogaidd iawn yng Nghymru, ond i ddeall pam mae rhaid defnyddio’r fath gymhlethdod, pwysig ydy deall beth yw eu tarddiad: maent yn perthyn yn annatod i’r iaith Gymraeg. Tra oedd y Gymraeg yn datblygu, fe ddatblygent hwythau gyda hi, gan ddechrau cael eu haeddiant yn y 12fed ganrif yn enwedig.	History through verse These forms remain widely popular in Wales, but to understand why such complexity is necessary, it is important to understand where the poetic forms and metres originate from: they are intrinsically intertwined with the Welsh language. As Welsh developed so did they, coming into their own particularly during the 12th century.
‘Penceirddiaid’ oedd yr enw arbennig ar feirdd oedd wedi meistroli cynghanedd yn ystod y ganrif hon. Byddent yn treulio tua naw mlynedd i feistroli’r ffurfiau a’r mesurau angenrheidiol. Er mwyn dynodi ei statws, rhoddid i’r pencerdd gadair neilltuol yn y llys. Roedd hefyd swyddi eraill i feirdd yn y cartref brenhinol, megis ‘bardd teulu’ – swyddog y llys a fyddai’n perfformio ei waith i’r frenhines. Cerddor oedd enw ar y safle isaf.	Poets who had mastered the cynghanedd during this century were hailed as “pencerdds”, chiefs-of- song. It would take approximately nine years to master the forms and metres required. In recognition of his position, the pencerdd was granted a special chair in the royal court. There were other poetic positions within the royal household, too, such as bardd teulu – poet to the household – an officer of the court tasked with the duty of performing his work to the queen. The lowest position was that of the musician, the cerddor.
Roedd un brif ddyletswydd ar ddalwyr y swyddi hyn i gyd: croniclwyr ac archifwyr oeddent. Eu cyfrifoldeb nhw oedd gwneud yn siŵr y cofid gorchestion y brenin, a’i frwydrau oll, ac y’u hailadroddid am amser maith ar ôl iddo farw. Dim ond yr ychydig breintiedig a fwynhâi ddarllen ac ysgrifennu, ac felly roedd rhoddi straeon i lawr yn alwedigaeth anodd. Roedd ailadrodd seiniau’r gynghanedd yn sicrhau bod y cerddi’n gofiadwy.	All of these roles had one very important function: they were chroniclers and archivists. It was their responsibility to ensure that the great feats of the king and all his battles were remembered and recited long after he had passed. Reading and writing were enjoyed by a privileged few which made passing down stories a tricky profession. The repetition of sounds in the cynghanedd ensured the poetry was memorable.
Mynd ymlaen â chynghanedd Bron yn unigryw i’r Gymraeg yw’r modd y mae cynghanedd yn gweithredu i lunio cerdd. Fe fyddai’n eithriadol o anodd ail-greu yn union yr un cysondeb rhwng y cytseiniaid mewn llinell o farddoniaeth naill ai yn Saesneg, neu ynteu mewn unrhyw iaith arall.	Continuing cynghanedd The way that the metre forms each poem connects it almost exclusively to the Welsh language: it would be very difficult to recreate the same harmony and balance between a line’s consonants in English or any other language in exactly the same way.
Mae ffurfiau a mesurau barddonol Cymraeg yn rhwysgfawr, beiddgar, a dwys; a dyna nodweddion ardderchog ar gyfer canu clod brenin ac adrodd hanesion. Mae barddoniaeth fodern wedi symud y tu hwnt i’r fath hon o gyfansoddi wedi’i seilio ar strwythurau ffurfiol a bellach yn defnyddio arddull fwy agored. Wedi’r cwbl, nid llawer o bobl sy’n dymuno darllen cerdd lle y gallant ddyfalu’r odl nesaf. Serch hynny, mae lle o hyd i’r ffurfiau a mesurau barddonol hyn yn y wlad. Bob blwyddyn yn y Brifwyl, sy’n dal i fod yn rhan bwysig o ddiwylliant Cymraeg, fe fydd beirdd yn anadlu bywyd i gerddi wedi’u hysgrifennu’n draddodiadol.	Welsh poetic forms and metres are grandiloquent, challenging and dense, which is great for praising a king and narrating stories. Modern poetry has moved beyond this form-led poetry to a more open style – after all, not many want to read a poem where they can guess the next rhyme – but these poetic forms and metre still have their place in the country. Each year, the words and lines of these poems are brought to life at the National Eisteddfod music and poetry festival, which remains a large part of Welsh culture.
Mae disgwyliadau’r oes fodern ynghylch barddoniaeth Saesneg wedi newid, ond mae’r cerddi Cymraeg sy’n bodoli ers canrifoedd yn pwysleisio pa mor hynafol yw crefft eu cyfansoddi. Fe allant fywiogi chwedlau am ddyddiau a fu, lle na allai unrhyw dafod arall byth lwyddo i ddwyn y maen i'r wal.	The modern expectations of English poetry have changed, but the centuries-old Welsh poems emphasise that their writing is an ancient craft, and can bring life to the tales of times long ago in a way no other tongue ever could.

Mae’r cerddi Cymraeg sy’n bodoli ers canrifoedd yn pwysleisio pa mor hynafol yw crefft eu cyfansoddi. Fe allant fywiogi chwedlau am ddyddiau a fu, lle na allai unrhyw dafod arall byth lwyddo i ddwyn y maen i’r wal.

Rhea Seren on Patreon

The Lonely Crowd Magazine

Previously In Molly Bloom Magazine

rhea_seren

Mae Patrick Jemmer wedi creu’r fersiwn Cymraeg i parallel.cymru / Patrick Jemmer has created the Welsh version for parallel.cymru

Rhea Seren Phillips: Sut yr oedd beirdd yn dadebru hanes Tywysoges Cymru Gymreig Olaf / How poets revived the story of the last Welsh Princess of Wales

Neil Rowlands — Wed, 23 May 2018 14:20:10 +0000

Mae Rhea Seren Phillips yn fyfyriwr PhD ym Mhrifysgol Abertawe sy’n ymchwilio i sut y gellir defnyddio ffurfiau a mesurydd barddonol Cymraeg i ailystyried hunaniaeth ddiwylliannol Gymreig gyfoes ac i ennyn diddordeb yn hon. Yma, mae hi’n turio’n ddyfnach i hanes Tywysoges Cymru Gymreig olaf…

Rhea Seren Phillips is a PhD student at Swansea University, who is investigating how the Welsh poetic forms and meter can be used to reconsider and engage with contemporary Welsh cultural identity. Here, she delves deeper into the story of the last Welsh Princess of Wales…

Play

Stop

Wedi rhoddi i lawr y teitl ‘Tywysog Cymru’ y mae cenhedloedd o deulu brenhinol Lloegr – ac yn ddiweddarach, rheolwyr y Deyrnas Unedig – er y 13^eg ganrif. Maen nhw’n anrhegu’r aer aparawnt â fe, er nad oes raid i’r aer ei ddal.	The title “Prince of Wales” has been passed down through generations of England’s – and later the United Kingdom’s – royals since the 13^th century. It is granted to the heir apparent, though it is not a requirement that the next in line to the throne holds it.
Ond nid breninoldeb ‘gwir’ Cymru mo’r tywysogion hyn. Cafodd y teitl ei ddwyn ym 1301 oddi wrth frenhinoedd olaf Cymru, ar ôl y frwydr dros annibyniaeth Gymreig. Ail-grëwyd e ar gyfer Edward o Gaernarfon, oedd i fod yn Edward yr 2ail yn nes ymlaen. Dyma oedd y tro cyntaf yr arwisgen nhw fab hynaf Brenin Lloegr fel ‘Tywysog Cymru’.	But these princes are not the “true” royals of Wales. The title was taken in 1301 from the last monarchs of Wales following the battle for Welsh independence, and recreated for Edward of Caernarfon, the future Edward II. This was the first time that the eldest son of the King of England was invested as “Prince of Wales”.
Ers hynny, mae ‘Tywysoges Cymru’ wedi bod y teitl ar wragedd tywysogion Cymru. Yr un gyntaf oedd Joan o Gaint. Derbyniodd hi’r teitl pan briododd Edward o Woodstock, y Tywysog Du – yr ail yn y llinell o dywysogion Cymru a ddeuai o Loegr – ar y 10fed o Hydref 1361. Efallai mai Diana, Tywysoges Cymru, yw’r person mwyaf adnabyddus o bawb sy wedi dal y teitl brenhinol bellach. Wedi dweud hynny, er mwyn cael hyd i wir dywysoges Cymru olaf, hynny yw, y person a anwyd gynt gan frenhinoedd Cymru oedd mewn grym ar y pryd, mae rhaid inni fynd yn ôl i’r 13eg ganrif i ddatguddio hanes Gwenllian.	The wives of the princes of Wales have since been known as “Princess of Wales”. The first was Joan of Kent, who took the title upon her marriage to Edward of Woodstock, the Black Prince – second in the English line of princes of Wales – on October 10 1361. Though Diana, Princess of Wales is now perhaps the most well known of all those to have held the royal title, to find the last true princess of Wales, that is, the last person to be born to the reigning monarchs of Wales, one needs to go back to the 13th Century, and uncover the story of Gwenllian.
Tywysoges Cymru Nid tywysoges nodweddiadol mo Gwenllian – ni thriniwyd hi fel un ‘chwaith. Cafodd hi ei geni ym 1282, yn unig blentyn i Llywelyn ap Gruffudd ac Eleanor de Montfort, y llywiau olaf i deyrnasu yng Nghymru. Bu farw mam Gwenllian yn fuan ar ôl genedigaeth y ferch, tra berwai’r brwydro dros annibyniaeth Gymreig a ddygai fywyd ei thad yn yr un flwyddyn hefyd.	Princess of Wales Gwenllian was not a typical princess – nor was she treated like one. Born in 1282, she was the only child of Llywelyn ap Gruffudd and Eleanor de Montfort, the last sovereign royals of Wales. Gwenllian’s mother died shortly after childbirth, amid the fight for Welsh independence which also took the life of her father the same year.
Yn blentyn, cafodd Gwenllian ei rhoi o dan ofal ei hewythr, Dafydd ap Gruffudd, ond cafodd e’i ddal ac yn hytrach ei ddienyddio, a hithau’n ddim ond un oed. Wedyn, rhoddwyd y dywysoges ifanc o dan nawdd coron Lloegr. Dim ond yn ystod misoedd cyntaf ei bywyd y byddai Gwenllian yn byw yng ngwlad ei genedigaeth.	Baby Gwenllian was put under the protection of her uncle, Dafydd ap Gruffudd, but he was captured and later executed when she was just one year old. The young princess was then passed into the guardianship of the English crown. The first months of Gwenllian’s life were to be her only time residing in the country of her birth.
Pan oedd hi’n groten, fe dalodd y Brenin Edward y 1af y cyfanswm o £20 y flwyddyn i Sempringham, lleiandy yn Swydd Lincoln, i guddio Gwenllian rhag golwg, ac, yn fwyaf pwysig, i’w chadw hi’n ddietifedd. Deallodd y brenin pe bai hi’n esgor ar etifedd, byddai teitl Tywysog Cymru mewn dadl.	When she was a toddler, King Edward I paid Sempringham, a convent in Lincolnshire, the grand sum of £20 a year to keep Gwenllian hidden from view and, most importantly, childless. The king understood that if she produced an heir, then the title of the Prince of Wales would be in dispute.
Yn ofalus y dewisodd Edward Sempringham. Nid dim ond lleiandy oedd e, ond ar ben hynny, un a berthynai i Urdd Gilbert, sect seciwlar a gadwai ei hun ar wahân i’r byd.	Edward’s choice of Sempringham was a careful one: it was not just a convent, it was of the Gilbertine Order, a secular sect that kept itself isolated from the world.
Daeth Gwenllian yn gysgod a dim ond pan fyddai reidrwydd y câi hi ei hatgyfodi -- pryd bynnag yr oedd angen arian ar y lleiandy, er enghraifft. Fe fyddai’r Brenin Edward y 1af yn atgoffa’r Pab am y fenyw roedd Sempringham yn ei gwarchod – er y byddai’n fwy priodol dweud ei bod yn garcharor.	Gwenllian became a shadow only to be resurrected during great need – when the convent needed money, for example. King Edward I would remind the Pope who Sempringham was a guardian of – although the more appropriate word would have been prisoner.
Bu Gwenllian fyw nes iddi gyrraedd ei 54 oed. Dim ond ychydig rydym ni’n ei wybod am ei phersonoliaeth, neu hyd yn oed am ei gwedd hi. Doedd hi ddim yn gwybod ei henw cywir ei hun hyd yn oed: mae cofnodion y priordy’n ei rhestru hi fel ‘Wencilian’ tra oedd hi’n defnyddio’r llofnod ‘Wentliane’ – a llygredigaethau Saesneg yr ynganiad cywir ydyn nhw ill dau. Un o golledigion Cymru ydy hi, wedi’i chladdu yn anialdir Lloegr, bell oddi cartref.	Gwenllian lived until the age of 54. Little is known of her personality and even her appearance. She didn’t even know her true name: priory records have her listed as “Wencilian” while she used the signature “Wentliane” – both English corruptions of the correct pronunciation. She is a lost figure of Wales, buried in the wilderness of England, far from home.
Hanes wedi’i golli Ni lwyddodd cynllun Edward y 1af o ran Gwenllian yn llwyr, fodd bynnag. Er nad hanes Chymru na Lloegr sy’n ei chrybwyll hi lawer erbyn hyn, mae atgof y dywysoges golledig o Gymru wedi llwyddo i oroesi, yn rhannol o ganlyniad i grŵp anarferol o gynghreiriaid, sef, beirdd.	Lost history Edward I’s plans for Gwenllian did not succeed entirely, however. Though little mention is to be found now in the history of either Wales or Britain, the memory of the lost Welsh princess has managed to survive, partly thanks to an unusual group of allies: poets.
Ychydig bach a ysgrifennwyd am Gwenllian tra oedd hi’n cael ei chuddio. Wedi’r cwbl, gan mwyaf roedd beirdd Cymru yn y Canol Oesoedd yn gwneud â chadw atgof y brenin yn fyw, nid atgof gwraig ddibwys. Ond, fe oroesai eiliwiau ei hanes, diolch i glerddynion.	Very little was written about Gwenllian during her imprisonment, after all the poets of medieval Wales were mostly concerned with preserving the memory of the king, and not that of a mere woman. But glimmers of her story lived on thanks to wandering bards.
Mae beirdd Cymraeg wedi dal i gadw ei chof hi’n fyw yn yr oes fodern. Ym 1997 yr adfywiwyd hanes Gwenllian pan ddewisodd y Brifwyl hi fel ei thema y flwyddyn honno – ac wrth gwrs, yr ŵyl fwyaf o ran cerddoriaeth a barddoniaeth yn Ewrop yw’r Eisteddfod Genedlaethol. Ers hynny dim ond wedi blodeuo mae ei dylanwad, gan ddadebru dychymig Cymru – ac o ganlyniad, mae’n sicr y bydd gwir dywysoges Cymru olaf yn dal i fyw o hyd.	Welsh poets have continued to preserve her memory into the modern age. In 1997, Gwenllian’s story was revived when the princess was chosen as the theme for that year’s National Eisteddfod – the largest music and poetry festival in Europe. Her influence has only blossomed since, reinvigorating Wales’s imagination – and so ensuring that the last true princess of Wales lives on.
Ynom ni mae Gwenllïan, Hi yw’r gerdd a nodau’r gân, A chaiff hi eto’i choffhau	Within us is Gwenllian, She is the poem and the notes of the song, And she will still be commemorated.
O Yn Sempringham gan Mererid Hopwood.

Mwy am Princess Gwenllian

Welsh Poetic Forms and Metre- A History

Rhea Seren on Patreon

The Lonely Crowd Magazine

Previously In Molly Bloom Magazine

rhea_seren

Mae Patrick Jemmer wedi creu’r fersiwn Cymraeg i parallel.cymru / Patrick Jemmer has created the Welsh version for parallel.cymru

Patrick Jemmer: Cyflwyno barddoniaeth i ddysgwyr / Introducing poetry to learners

Neil Rowlands — Mon, 01 Jan 2018 15:32:23 +0000

Cefais i anrhydedd mawr pan enillodd fersiwn o’r gerdd hon y Gadair yn Eisteddfod y Dafarn y llynedd. Mae hon yn eisteddfod i ddysgwyr yn Nhŷ Tawe, Abertawe, wedi'i threfnu gan Fenter Iaith Abertawe a Dysgu Cymraeg Ardal Bae Abertawe bob blwyddyn. Roedd y neuadd dan ei sang, ac fe licwn i ddiolchi i bawb am y siawns i ddysgu ac i gymryd rhan, ac am yr hwyl i gyd.	I received a great honour when a version of this poem won the Chair in the Pub Eisteddfod last year. This is an eisteddfod for learners in Tŷ Tawe, Swansea, organised by Menter Iaith Abertawe and Learn Welsh Swansea Bay Region each year. The hall was packed full, and I’d like to thank everyone for the chance to learn and to take part, and for all the fun.
Nid oes llawer o farddoniaeth yn y cyrsiau Cymraeg i Oedolion, wrth reswm. Mae ychydig ohoni yn y Cwrs Uwch, ond pwyslais y cyrsiau yw cyfathrebu’n hyderus. Felly, rhois dro ar greu cerdd ar fy liwt fy hunan. Wedi’r cwbl, “trwy fethu daw dysgu,” rywsut neu’i gilydd, on’ wna?	There is not a lot of poetry in the Welsh for Adults Courses, of course. There is a little of it in the Advanced Course, but the emphasis of the courses is on communicating confidently. So, I set my mind to writing a poem under my own steam. After all, 'through failing one learns,' one way or another, doesn’t one?
Nawr ‘te, un peth yw Saesneg, ond peth llwyr wahanol yw’r Gymraeg (mewn ffordd o siarad, ac yn llythrennol). Oherwydd hynny, cyn i fi ddechrau hyd yn oed feddwl am ysgrifennu cerdd, fe ddarllenais yn ddi-baid er mwyn cychwyn ar ddysgu’r grefft. I ddechrau, fe fyddwn i’n awgrymu’r llyfrau Fesul Gair: Blodeugerdd Barddoniaeth; Cerddi'r Cewri; a Hoff Gerddi Cymru. Fe fyddwn yn argymell eich bod chi’n darllen yn uchel er mwyn clywed y seiniau oll, a theimlo’r rhythmau i gyd. Rwy’n dwlu ar Talwrn y Beirdd ar Radio Cymru hefyd, ond nid ydwyf yn deall hanner y rhaglen hon! Hefyd mae’n bosibl cael hyd i rai cerddi Cymraeg ar YouTube.	Now then, English is one thing, but Welsh is something totally different (in a manner of speaking, and literally). Because of that, before I started even thinking about writing a poem, I read ceaselessly in order to begin learning the craft. To start with, I would suggest the books Fesul Gair: Blodeugerdd Barddoniaeth; Cerddi'r Cewri; a Hoff Gerddi Cymru. I would recommend that you read out loud in order to hear all the sounds, and feel all the rhythms. I love Talwrn y Beirdd on Radio Cymru too, but I don’t understand half of this programme! Also, it’s possible to find some Welsh poems on YouTube.
Beth bynnag, fe ddymunwn greu rhywbeth eithaf ffurfiol ei naws wrth sôn am taith bywyd. Felly, nes i roi fy mryd ar ysgrifennu cerdd ar ffurf soned, sydd yn fesur poblogaidd (Esboniad BBC Bitesize). Dewisais hon yn hytrach na chaniad penrhydd, neu gerdd rydd, hynny yw cerdd yn y mesur rhydd neu ddi-odl, heb fydr gosodedig. Cerdd o bedair llinell ar ddeg yw soned ac mae deg sillaf ymhob llinell. Fel arfer y defnyddir mesur pumban iambig gyda phatrwm pwyslais “da DA / da DA / da DA / da DA / da DA.” Yn aml mae soned wedi’i rhannu’n ddwy adran, yr wythawd (yr wyth llinell gyntaf) a’r chwechawd (y chwe llinell olaf). Mae naws neu gyfeiriad y gerdd yn newid yn rheolaidd ar ôl y volta (noe’r “tro”) rhwng y ddwy ran.	Anyway, I wanted to create something quite formal in atmosphere whilst talking about 'life’s journey'. So, I set my mind to writing a poem in the form of a sonnet, which is a popular metrical form (BBC Bitesize explanation). I chose this rather than caniad benrhydd [a poem in free metre, without cynghanedd, or blank verse], or cerdd rydd [a poem in free metre, vers libre]- that is a poem in the free or unrhymed metrical form, without prescribed metre. The sonnet is a poem of 14 lines, and there are 10 syllables in each line. Usually, the iambic pentameter metrical form is used with the stress-pattern “du DUM / du DUM / du DUM / du DUM / du DUM.” Often the sonnet is divided into two sections, the octet (the first eight lines), and the sestet (the last six lines). The feeling or direction of the poem changes after the volta (or the turn) between the two parts.
Mae i soned nifer o batrymau odli penodol, ond nid oes cynghanedd ynddi. Mae cynghanedd (yn ôl Geiriadur Prifysgol Cymru), yn gyfundrefn o gyseinedd neu gyflythreniad rhwng cytseiniaid (a’r llafariaid yn amrywio) mewn llinell o farddoniaeth gaeth Gymraeg ynghyd ag odli mewnol (yn y sain a’r lusg) ac acennu cytbwys. Y math mwyaf poblogaidd o soned yw'r Soned Shakespearaidd, sy’n dilyn patrwm odli “A B A B / C Ch C Ch / D Dd D Dd / E E” (gweler Sonnet 116 gan Shakespeare, er enghraifft). Mae’r sonedau Y Llwynog gan Robert Williams Parry (1884 – 1956), Tŷ’r Ysgol gan Thomas Herbert Parry-Williams (1887 – 1975), ac Ofn gan Hywel Griffiths (ganwyd 1983) yn enghreifftiau enwog ar y ffurf hon. Dewisais i ddefnyddio ffurf arall o soned, sef Soned Betrarcaidd (neu soned Italaidd), sy’n dilyn patrwm odli “A B B A / A B B A / C Ch Ch C / D D” (gweler Death, Be Not Proud gan John Donne, er enghraifft).	A sonnet has a number of definite rhyme-schemes, but there is no cynghanedd. Cynghanedd, according to Geiriadur Prifysgol Cymru, is a system of consonance or alliteration in a line of Welsh poetry in strict metre and internal rhyming (in cynghanedd sain and cynghanedd lusg). The most popular type of sonnet is the Shakespearian Sonnet which follows the rhyme-patterns “A B A B / C D C D / E F E F / G G” (see Sonnet 116 by Shakespeare, for example). The sonnets Y Llwynog [“The Fox”] by Robert Williams Parry (1884 – 1956), Tŷ’r Ysgol [“The Schoolhouse”] by Thomas Herbert Parry-Williams (1887 – 1975), ac Ofn [“Fear”] by Hywel Griffiths (born 1983) are famous examples of this. I chose to use another form of sonnet, namely the Petrarchan Sonnet (or “Italian Sonnet”), which follows the rhyme-scheme “A B B A / A B B A / C D D C / E E” (see Death, Be Not Proud by John Donne, for instance).
Dyma gyfieithiad eithaf llythrennol o’r gerdd: “What thing is life but some kind of journey, / Which leads us from pillar to post without need of a map; / Until we find the end – wallop – / Lost, amidst the sands of an extensive wasteland, // Where mocking winds confuse our futile language, / While we wander in anguish, as if by accident / We could avoid each unexpected trap; / And be judged by a forgiving jury? // We mourn, therefore, old Adam’s path with a cry, / From the moment of our conception in the womb, / To the day of our death in the jaws of the gaping Earth; / At the end of the test, will we reach Heaven’s vault? // And there, with those blessed ones, / Shall we dare to stroll the narrow path still?” Un sylw sy’n berthnasol yma: fe wnes i gyfansoddi’r soned yn y Gymraeg, ac rwy hefyd wedi cyfieithu’r darn i’r Saesneg gan geisio cadw’r naws a’r rhythm, felly nid fersiwn hollol lythrennol ydy’r cyfieithiad arall hwnnw.	Here is quite a literal translation of my poem: “What thing is life but some kind of journey, / Which leads us from pillar to post without need of a map; / Until we find the end – wallop – / Lost, amidst the sands of an extensive wasteland, // Where mocking winds confuse our futile language, / While we wander in anguish, as if by accident / We could avoid each unexpected trap; / And be judged by a forgiving jury? // We mourn, therefore, old Adam’s path with a cry, / From the moment of our conception in the womb, / To the day of our death in the jaws of the gaping Earth; / At the end of the test, will we reach Heaven’s vault? // And there, with those blessed ones, / Shall we dare to stroll the narrow path still?” One comment which is relevant here: I composed the sonnet in Welsh, and I have also translated the piece into English trying to keep the mood and the rhythm, so that other translation is not a totally literal version.
Beth oedd yn anodd i fi wrth ysgrifennu’r gerdd? Wel, siaradwr ail-iaith ydw i, ac felly nid yw fy ngeirfa’n helaeth, yn enwedig o ran geiriau sy’n odli gyda’n gilydd. Fe ddefnyddiwn Yr Odliadur Ar-lein, ac Yr Odliadur Newydd. Ar sawl achlysur yr oedd rhaid i fi droi’r drefn arferol o enw + ansoddair o chwith, er mwyn cadw’r rhythm a’r odl at ei gilydd (er enghraifft, eang baith, ofer iaith, annisgwyl drap, faddeugar raith). Ymhellach, dyna’r broblem o sut mae dewis geirfa briodol i’r pwnc ac i naws y darn heb fod yn hynafol, ac wrth gadw at iaith sy’n fyw. Efallai y bydd rhannau’r gerdd yn swnio'n rhyfedd i'r glust gyfarwydd: rhaid i fi ymarfer mwy a gwrando ar fwy o farddoniaeth!	What was difficult whilst writing the poem? Well, I’m a second-language speaker, and so my vocabulary is not extensive, especially when it comes to words that rhyme with each other. I used Yr Odliadur online, and Yr Odliadur Newydd. On several occasions I had to invert the normal order of noun + adjective to keep the rhythm and the rhyme together (for example, eang baith, ofer iaith, annisgwyl drap, faddeugar raith [extensive wasteland, futile language, unexpected trap, forgiving jury]). Further, there’s the problem of how to choose vocabulary appropriate to the topic and to the atmosphere without being archaic, and while keeping to living language. Perhaps parts of the poem will sound strange to the accustomed ear: I must practise more and listen to more poetry!
Rwy wedi bod wrth fy modd ond ar yr un pryd yn dra ymwybodol o’r anrhydedd a roed i fi, wrth gadw’r Gadair gain yn f’astudfa gartre drwy’r flwyddyn ddiwethaf. Yn olaf oll: nid ydwyf yn ymhonni'n fardd o ganlyniad i hyn i gyd -- Y Nef a’n gwaredo ni! Fe fwynhaf yn fawr ddefnyddio’r iaith, ac mae darllen a sgrifennu barddoniaeth yn y Gymraeg wedi dod yn beth bwysig i fi yn ddiweddar. Fe gadwaf ati o hyn ymlaen – llwyddo dryw ymarfer cyson a dyfalbarhad fydd yr arwyddair. Gobeithiaf y byddaf yn gwella o dipyn i beth, gan ddathlu tafod yr angylion tra gwnaf fi felly. Beth fydd ar ben y daith? ‘Dwn i’m, ond efallai rywbryd yn y dyfodol, sgrifennaf gerdd dra chryf!	I have been delighted but at the same time very mindful of the honour which has been bestowed on me, whilst keeping the fine Chair in my study at home throughout the last year. And last of all: I don’t claim to be a bard as a result of all this – Heaven forbid! I enjoy very much using the language, and reading and writing poetry in Welsh has become an important thing to me recently. I’ll keep at it from now on – succeeding through constant and persistent practice will be the watch-word. I hope I shall improve little by little, whilst celebrating the tongue of the angels as I do so. What will there be at journey’s end? I don’t know, but perhaps sometime in the future I shall write a really strong poem!

Bragdy’r Beirdd: Nosweithiau barddoniaeth byw yng Nghaerdydd / Live poetry nights in Cardiff

Neil Rowlands — Thu, 23 Nov 2017 11:11:42 +0000

Mae Bragdy’r Beirdd wedi bod yn cynnal nosweithiau poblogaidd ers 2011, lle mae beirdd yn perfformio eu gwaith i gynulleidfa Gymraeg Caerdydd. Yma, mae Osian Rhys Jones esbonio mwy…

The Poet’s Brewery have been holding popular evenings since 2011, where poets perform their work to the Welsh language community of Cardiff. Here, Osian Rhys Jones explains more about it…

Beth sy’n digwydd mewn noson arferol?
Yn nosweithiau Bragdy’r Beirdd mae criw o feirdd yn darllen a pherfformio eu cerddi Cymraeg o flaen cynulleidfa. Gall y rhain fod yn gerddi doniol neu’n gerddi dwys. Yn aml iawn mae’r beirdd yn ymateb i faterion cyfoes a’r hyn sydd ar y newyddion. Ar hyn o bryd mae gweithgareddau yn ddigwydd ar y Columba Clwb.

Mae nifer o’r rhain yn rhan o griw sy’n cael eu galw yn ‘Beirdd y Bragdy’ – sef math o house band. Dros y blynyddoedd, mae criw ‘Beirdd y Bragdy’ wedi cynnwys beirdd cyffrous fel Rhys Iorwerth, Catrin Dafydd , Anni Llyn , Llyr Gwyn Lewis , Casia Wiliam, Gruffudd Owen, Gwennan Evans , Aron Pritchard, Gruffudd Antur ac Osian Rhys Jones .

Rydym ni hefyd yn gwahodd beirdd eraill i gymryd rhan fel gwesteion ac o bryd i’w gilydd byddwn ni’n gwahodd cerddorion neu fandiau i ganu caneuon i ni hefyd. Dros y blynyddoedd cawsom gwmni gwesteion fel Geraint Jarman, HMS Morris, Heather Jones, Ifor ap Glyn a llawer mwy.

Yn ystod y noson hefyd mae gwahoddiad i’r gynulleidfa gwblhau limrig. Ar ddiwedd y noson bydd beiriniadaeth ar y limrigau sy’n cael eu creu gan y gynulleidfa o’r meicroffon ar y darlleniad cyntaf – gan arwain at lot fawr o chwerthin!

Pam ddaeth y nosweithiau hyn i fod?
Dechreuodd y nosweithiau pan benderfynodd criw o feirdd ddod at ei gilydd i hybu barddoniaeth a chreu nosweithiau sy’n addas i’r criw o bobl ifanc – yn eu hugeiniau a’u tridegau (a rhai hyn wrth gwrs!) – sy’n byw ac yn gweithio yng Nghaerdydd.

Roeddem yn gobeithio rhoi naws tanddaearol i’r nosweithiau yn ogystal ag awyrgylch anffurfiol lle mae’r gynulleidfa yn teimlo fod eu cyfraniad nhw i’r noson hefyd yn bwysig.

Roedd yn bwysig i ni hefyd ein bod yn cynnal y nosweithiau mewn llefydd anarferol, neu lla na byddai pobl fel arfer yn disgwyl clywed y Gymraeg – heb son am glywed barddoniaeth Gymraeg!

Roedd y nosweithiau cynnar yn cael eu cynnal yn y Rockin’ Chair, Glan yr Afon, Caerdydd, lle roedd bwyd caribïaidd a chaniau o Red Stripe yn cael eu gwerthu. Mae’r Rockin’ Chair wedi cau erbyn hyn, ac ers hynny rydym wedi cynnal nosweithiau yn Canton Sports Bar ac yn Columba Club ar Heol Llandaf.

Pwy ddylai ddod i Bragdy’r Beirdd?
Mae Bragdy’r Beirdd yn agored i unrhyw un sy’n awyddus i brofi naws unigryw noson o farddoniaeth, chwerthin a cherddoriaeth yn Gymraeg. Mae cerddi amrywiol yn cael eu perfformio, ond prin iawn yw cerddi tywyll ac astrus. Felly mae ychydig bach o bopeth i apelio at bawb.

Pa nosweithiau sydd ar y gweill?
Ar nos Iau 7 Rhagfyr 2017 bydd y digwyddiad nesaf yn y Columba Club, Caerdydd. Y bardd gwadd fydd Dewi Prysor. Mae Dewi Prysor yn nofelydd ac yn fardd o fri – ac mae’n gwybod sut i gael pobl i chwerthin! Bydd Beirdd y Bragdy yno hefyd – a bydd cyfle i gystadlu yng nghystadleuaeth y limrig!

Gallwch weld llawer iawn o fideos o gerddi, a gweld manylion gigs y gorffennol ar wefan bragdyrbeirdd.com.
Mae Osian Rhys Jones yn un o sefydlwyr Bragdy’r Beirdd.

Mae Bragdy’r Beirdd yn agored i unrhyw un sy’n awyddus i brofi naws unigryw noson o farddoniaeth, chwerthin a cherddoriaeth yn Gymraeg.

Fersiwn Dwyieithog / Bilingual version

Beth sy’n digwydd mewn noson arferol? Yn nosweithiau Bragdy’r Beirdd mae criw o feirdd yn darllen a pherfformio eu cerddi Cymraeg o flaen cynulleidfa. Gall y rhain fod yn gerddi doniol neu’n gerddi dwys. Yn aml iawn mae’r beirdd yn ymateb i faterion cyfoes a’r hyn sydd ar y newyddion. Ar hyn o bryd mae gweithgareddau yn ddigwydd ar y Columba Clwb.	What happens on a typical night? During the event, a group of poets will read and perform their Welsh poems in front of an audience. These can be light-hearted poems or more profound poems. Often, the poets are reacting to current affairs or any news. At the moment these events happen at the Columba Club in Cardiff.
Mae nifer o’r rhain yn rhan o griw sy’n cael eu galw yn ‘Beirdd y Bragdy’ - sef math o house band. Dros y blynyddoedd, mae criw ‘Beirdd y Bragdy’ wedi cynnwys beirdd cyffrous fel Rhys Iorwerth , Catrin Dafydd, Anni Llyn, Llyr Gwyn Lewis, Casia Wiliam , Gruffudd Owen , Gwennan Evans, Aron Pritchard, Gruffudd Antur ac Osian Rhys Jones .	A number of these poets are part of what we call ‘Beirdd y Bragdy’ - a play on the term house poets. Over the years these have included exciting poets such as Rhys Iorwerth , Catrin Dafydd, Anni Llyn, Llyr Gwyn Lewis, Casia Wiliam , Gruffudd Owen , Gwennan Evans, Aron Pritchard, Gruffudd Antur ac Osian Rhys Jones .
Rydym ni hefyd yn gwahodd beirdd eraill i gymryd rhan fel gwesteion ac o bryd i’w gilydd byddwn ni’n gwahodd cerddorion neu fandiau i ganu caneuon i ni hefyd. Dros y blynyddoedd cawsom gwmni gwesteion fel Geraint Jarman, HMS Morris, Heather Jones, Ifor ap Glyn a llawer mwy.	We also invite guest poets to take part every now and again and we even invite muscians or bands to sing for us also. Over the years we’ve had the company of Geraint Jarman, HMS Morris, Heather Jones, Ifor ap Glyn and many more.
Yn ystod y noson hefyd mae gwahoddiad i’r gynulleidfa gwblhau limrig. Ar ddiwedd y noson bydd beiriniadaeth ar y limrigau sy’n cael eu creu gan y gynulleidfa o’r meicroffon ar y darlleniad cyntaf - gan arwain at lot fawr o chwerthin!	During the evening there is also a challenge for audience members to complete a limerick. At the end of the night the audience’s limericks are judged at first reading from the mic - leading to a lot of laughs!
Pam ddaeth y nosweithiau hyn i fod? Dechreuodd y nosweithiau pan benderfynodd criw o feirdd ddod at ei gilydd i hybu barddoniaeth a chreu nosweithiau sy’n addas i’r criw o bobl ifanc - yn eu hugeiniau a’u tridegau (a rhai hyn wrth gwrs!) - sy’n byw ac yn gweithio yng Nghaerdydd.	Why were these poetry nights started? These nights started when a group of poets came together to promote poetry and create an event suitable for young people - in their twenties and thirties (and older of course!) - who live and work in Cardiff.
Roeddem yn gobeithio rhoi naws tanddaearol i’r nosweithiau yn ogystal ag awyrgylch anffurfiol lle mae’r gynulleidfa yn teimlo fod eu cyfraniad nhw i’r noson hefyd yn bwysig.	We hoped to give the events an underground feel as well as an informal atmosphere where the audience feel that their participation in the evening is also important.
Roedd yn bwysig i ni hefyd ein bod yn cynnal y nosweithiau mewn llefydd anarferol, neu lla na byddai pobl fel arfer yn disgwyl clywed y Gymraeg - heb son am glywed barddoniaeth Gymraeg!	It was important for us to put these events on in unusual places, where people might not expect to hear the Welsh language - never mind Welsh language poetry!
Roedd y nosweithiau cynnar yn cael eu cynnal yn y Rockin’ Chair, Glan yr Afon, Caerdydd, lle roedd bwyd caribïaidd a chaniau o Red Stripe yn cael eu gwerthu. Mae’r Rockin’ Chair wedi cau erbyn hyn, ac ers hynny rydym wedi cynnal nosweithiau yn Canton Sports Bar ac yn Columba Club ar Heol Llandaf.	These early events were held at the Rockin’ Chair in Riverside, where Carribean food and cans of Red Stripe were served. Rockin’ Chair is closed now, and since then we have held Bragdy’r Beirdd at Canton Sports Bar ad Columba Club on Llandaff Road.
Pwy ddylai ddod i Bragdy’r Beirdd? Mae Bragdy’r Beirdd yn agored i unrhyw un sy’n awyddus i brofi naws unigryw noson o farddoniaeth, chwerthin a cherddoriaeth yn Gymraeg.	Who should come to Bragdy’r Beirdd? Bragdy’r Beirdd is open to anyone who is keen to experience the unique atmosphere of poetry, laughter and music in Welsh.
Mae cerddi amrywiol yn cael eu perfformio, ond prin iawn yw cerddi tywyll ac astrus. Felly mae ychydig bach o bopeth i apelio at bawb.	Various poems are performed, but there are very few dark or difficult poems. There should be something to appeal to everyone.
Pa nosweithiau sydd ar y gweill? Ar nos Iau 7 Rhagfyr 2017 bydd y digwyddiad nesaf yn y Columba Club, Caerdydd. Y bardd gwadd fydd Dewi Prysor. Mae Dewi Prysor yn nofelydd ac yn fardd o fri - ac mae’n gwybod sut i gael pobl i chwerthin! Bydd Beirdd y Bragdy yno hefyd - a bydd cyfle i gystadlu yng nghystadleuaeth y limrig!	What events are coming up? The next event will be held at the Columba Club on Thursday 7 December 2017. The invited poet will be Dewi Prysor. Dewi is a renowned novelist and poet who knows how to make people laugh! Beirdd y Bragdy will also be there - and there will be the opportunity to compete is the limerick competition!
Gallwch weld llawer iawn o fideos o gerddi, a gweld manylion gigs y gorffennol ar wefan bragdyrbeirdd.com. Mae Osian Rhys Jones yn un o sefydlwyr Bragdy’r Beirdd.	You can see various videos of poems and see details of gigs on our website bragdyrbeirdd.com. Osian Rhys Jones is one of the founders of Bragdy’r Beirdd.

Barddoniaeth – Parallel.cymru: Cylchgrawn digidol Cymraeg dwyieithog

Cyflwyno Beirdd Cymreig / Introducing Welsh Poets

Mae'r eitem hon ar gael i'w lawrlwytho: / This item is available to download:

Rhestr Cynnwys / Table of Contents

Taliesin (c.534 AD - c.599 AD)

Gwalchmai ap Meilyr (c.1132 - c.1180)

Cyflwyniad gan / Introduction by: Professor Ann Parry Owen

Cynddelw Brydydd Mawr (c.1155 - c.1195)

Cyflwyniad gan / Introduction by: Professor Ann Parry Owen

Iolo Goch (c.1320 - c.1398)

Gwerful Mechain (c.1460 - c.1502)

Guto'r Glyn (c.1450 - c.1490)

Cyflwyniad gan / Introduction by: Eurig Salisbury

Katherine Philips (c.1632 - c.1664)

Cyflwyniad gan / Introduction by: Norena Shopland

Huw Morys (c.1622 - c.1709)

Cyflwyniad gan / Introduction by: Eurig Salisbury

Sarah Jane Rees (1839 - 1916)

Cyflwyniad gan / Introduction by: Norena Shopland

John Ceiriog Hughes (1832 - 1887)

T.H. Parry-Williams (1887 - 1975)

Lynette Roberts (1909 - 1995)

Mererid Hopwood (1964 - present)

Cyflwyniad gan / Introduction by: Aneirin Karadog

Twm Morys (1961 - present)

Cyflwyniad gan / Introduction by: Aneirin Karadog

Natalie Ann Holborow (1990 - present)

Sophie McKeand (1976 - present)

Cyflwyniad gan / Introduction by: Natalie Ann Holborow

Rhiannon Ifans: Red Hearts and Roses? Welsh Valentine Songs and Poems

Ar ŵyl Sant Ffolant (Vernon Jones, 1997)

uwp.co.uk/book/red-hearts-and-roses-paperback / GwasgPrifCymru / UniWalesPress

﻿﻿Fy Sanauuu: Adloni’r Byd Cymraeg ar Drydar / Entertaining the Welsh-speaking World on Twitter

Lle mae’r sanauuu wedi crwydro i heddiw??

Yr Odliadur Newydd

Rhea Seren Phillips: Ffurf & Mesur Barddonol Cymraeg: Hanes / Welsh Poetic Form & Metre: A History

Erthygl ar gael i lawrlwytho ar Apple Books, PDF & Kindle / Article available to download on Apple Books, PDF & Kindle:

Rhea Seren Phillips: Sut y Gallai Barddoniaeth Hynafol Helpu Cymru i Ddeall ei Hunaniaeth Ddiwylliannol Heddiw / How Ancient Poetry Could Help Wales Understand its Modern Cultural Identity

Rhea Seren Phillips: Sut y Datblygai’r Cymry Eu Ffurf o Farddoniaeth Eu Hunain / How the Welsh Developed Their Own Form of Poetry

Rhea Seren Phillips: Sut yr oedd beirdd yn dadebru hanes Tywysoges Cymru Gymreig Olaf / How poets revived the story of the last Welsh Princess of Wales

Patrick Jemmer: Cyflwyno barddoniaeth i ddysgwyr / Introducing poetry to learners

Bragdy’r Beirdd: Nosweithiau barddoniaeth byw yng Nghaerdydd / Live poetry nights in Cardiff

Fersiwn Dwyieithog / Bilingual version

bragdyrbeirdd.com / BragdyrBeirdd

Fy Sanauuu: Adloni’r Byd Cymraeg ar Drydar / Entertaining the Welsh-speaking World on Twitter