Dafydd Roberts Sir Benfro

Ardal Arbennig: Sir Benfro- yr Hen, yr Hardd a’r Hwyl: Darllen a Deall gyda Dafydd Roberts

Mae’r erthygl hon yn rhan o gyfres o erthyglau misol, pob un gyda thema wahanol, fydd yn addas i ddysgwyr sy’n neud cyrsiau lefel Uwch. Maen nhw wedi eu sgrifennu yn Gymraeg yn unig, ac maen nhw’n cynnwys geiriau wedi’u tanlinellu, fel y byddwch chi’n gallu hofran drostyn nhw, neu wasgu botwm y llygoden i ddatgelu ystyr y geiriau hyn yn Saesneg.

This article is a part of a monthly series of themed articles for learners at the Uwch (Higher) level. They are in Welsh only, with underlined vocabulary that you can hover over or press to reveal the English word.

Dafydd is interviewed (in English) by the website Americymru here: https://americymru.net/ceri-shaw/blog/4960/darllen-a-deall-an-interview-with-dafydd-roberts-of-parallelcymru

Yn gartref i Nawddsant Cymru, Dewi Sant a’r corgi, mae Sir Benfro yn un o siroedd mwyaf diddorol Cymru.

Yr Hen

Castell Henllys

Dafydd Roberts Sir Benfro Castell Henllys 1

Does unman arall tebyg i Gastell Henllys. Mae’n bosibl camu yn ôl dros ddwy fil o flynyddoedd yn y fryngaer Oes Haearn yma.

Dafydd Roberts Sir Benfro Castell Henllys 2

Mae Castell Henllys yn unigryw. Gallwch chi fynd i mewn i un o’r tai crwnmalu blawd a phobi bara fel roedd y Celtiaid yn arfer ei wneud!

Dafydd Roberts Sir Benfro Castell Henllys 3

Cromlech Pentre Ifan

Dafydd Roberts Sir Benfro Cromlech Pentre Ifan

Siambr Gladdu Pentre Ifan, ar bwys pentref Nanhyfer ydy’r safle megalithig mwyaf poblogaidd yng Nghymru. Mae’r heneb yma’n dyddio yn ôl i tua 3,500 Cyn Crist. Mae’r maen capan, sef y garreg ar y pen, yn pwyso dros 16 tunnell. Mae rhai pobl yn dweud ei bod hi’n bosibl gweld Tylwyth Teg o dan y Gromlech.

Cestyll

Mae nifer o gestyll ysblennydd yn y sir er enghraifft Castell Penfro, Castell Caeriw a Castell Maenorbŷr.

Dafydd Roberts Sir Benfro Castell Caeriw
Castell Caeriw

Eglwys Sant Gofan

Dafydd Roberts Sir Benfro Eglwys Sant Gofan

Roedd Sant Gofan yn feudwy. Roedd e’n byw mewn cilfach ar lan y môr ar bwys pentref Bosherston. Cafodd yr eglwys ei adeiladu yn y gilfach yn y 13eg ganrif.  Gallwch chi ddringo’r grisiau i lawr i’r eglwys. Mae nifer y grisiau yn wahanol – yn dibynnu ydych chi’n mynd i fyny neu i lawr.

Eglwys Gadeiriol Tyddewi

Dafydd Roberts Sir Benfro Eglwys Gadeiriol Tyddewi

Dyma le mae bedd Dewi Sant. Sefydlodd Dewi fynachdy ar safle’r eglwys bresennol. Roedd Dewi Sant yn teithio llawer (fel y seintiau i gyd yn y cyfnod hwnnw), yn dysgu pobl am Iesu Grist. Buodd e farw yn y flwyddyn 589.

Mae nifer o eglwysi yng Nghymru (a Lloegr) yn dwyn ei enw.

Dyma rai o eglwysi Dewi yng Nghymru: Llanddewi Felfrey, Capel Dewi, Llan-non, Llenddewy, Llanddewi Fach, Capel Dewi, Llanddewi Rhydderch, Llanddewi Skyrrid, Llanddew, Llanddewi fach, Llanddewibrefi, Llanddewi Aberarth, Ffynnon Dewi.

Yr Hardd

Llwybr yr Arfordir

Mae’r llwybr yn ymestyn am dros 186 milltir o gwmpas yr arfordir.

Dafydd Roberts Sir Benfro Llwybr yr Arfordir

Mae’r golygfeydd yn ddigon i dynnu’r gwynt o’ch anadl. Parc Cenedlaethol Sir Benfro ydy’r unig barc cenedlaethol arfordirol ym Mhrydain!!

Mynyddoedd y Preseli

Mae Mynydd y Preseli yn lle delfrydol i gerdded a marchogaeth. Ar ddiwrnod clir, mae’n bosibl gweld Yr Wyddfa, Iwerddon, Bannau Brycheiniog a Lloegr o ben y Preseli.

Roedd y bardd Cymraeg Waldo Williams yn hoffi ysgrifennu am fynyddoedd y Preseli.

Waldo yr athro

Dyma bennill cyntaf ei gerdd enwog, Preseli. Yn y gerdd, mae Waldo’n dangos ei gariad at ei fro. Yn y pennill yma, mae e’n enwi lleoedd pwysig iddo fe yn ardal y Preseli.

Dafydd Roberts Sir Benfro Waldo yr Athro
Waldo yr Athro

Mur fy mebyd, Foel Drigarn, Carn Gyfrwy, Tal Mynydd,
Wrth fy nghefn ym mhob annibyniaeth barn.
A’m llawr o’r Witwg i’r Wern ac i lawr i’r Efail
Lle tasgodd y gwreichion sydd yn hŷn na harn.

 Dyma ychydig o eiriau i’ch helpu chi i ddeall y pennill:

Mebyd = plentyndod
Annibyniaeth = independence
Tasgu = (to) flare
Gwreichion = sparks
Hŷn na harn = older than iron

Dafydd Roberts Sir Benfro Waldo Williams

Ynys Bŷr

Dafydd Roberts Sir Benfro Ynys Byr

Ynys sy’n gorwedd oddi ar arfordir de Penfro ydy Ynys Bŷr. Mae’n ynys sanctaidd ers oes y Celtiaid. Heddiw, mae’r mynachod Sistersaidd yn byw ar yr ynys. Mae croeso i ymwelwyr.

Yr Hwyl

Traeth Trefdraeth

Dafydd Roberts Sir Benfro Traeth Trefdraeth

Mae traethau Sir Benfro yn enwog am eu prydferthwch – er enghraifft Traethau Barafundle, Trefdraeth, Dinbych-y-pysgod, Saundersfoot a Broadhaven.

Dinbych y Pysgod

Dafydd Roberts Sir Benfro Dinbych y Pysod

Cafodd ran o ffilm ‘Harry Potter and the Deathly Hallows’ ei ffilmio ar draeth Freshwater West.

Dafydd Roberts Sir Benfro Barafundle Harry Potter

Bae Barafundle

Dafydd Roberts Sir Benfro Bae Barafundle

Dydy hi ddim yn bosibl cyrraedd y traeth mewn car – mae’n rhaid i chi gerdded!

Parc Hamdden Oakwood

Mae’r Parc Antur hwn yn gartref i rolercoster mwyaf cyffrous Prydain ac un o’r rhai pren mwyaf yn y byd! – Megaffobia!

Dafydd Roberts Sir Benfro Parc Hamdden Oakwood

Canolfan Twr y Felin, Tyddewi

Mae Cymru’n enwog am gampau dŵr eithafol. Mae canolfan chwaraeon eithafol rhwng Tyddewi a Freshwater East o’r enw Twr y Felin. Yn y ganolfan, mae llawer o weithgareddau cyffrous:

  • Arfordira
  • Dringo creigiau
  • Syrffio
  • Archwilio’r arfordir
  • Caiaco

Mae arfordira yn gamp newydd. Rhaid ichi wisgo siwt wlyb, helmed a hen bâr o dreinyrs. Byddwch chi’n dringo a nofio o gwmpas arfordir creigiog Sir Benfro. Gallwch chi neidio oddi ar y clogwyni i’r môr! Gallwch chi archwilio ogofeydd yr arfordir.

Dafydd Roberts Sir Benfro Clogwyni

Cafodd arfordira ei ddyfeisio gyntaf yma yn Sir Benfro!!

Melin Tregwynt

Mae Melin Tregwynt yn cynhyrchu blancedi, cotiau, sliperi, sanau, hetiau, bagiau, sgarffiau a mwy. Mae’r felin yn newid hen batrymau Cymreig i wneud patrymau newydd, lliwgar.

Dafydd Roberts Sir Benfro Melin Tregwynt

Iaith

 O ran iaith, mae Sir Benfro mewn dwy ran. Cymraeg yw iaith gogledd y sir. Saesneg yw iaith y de gan amlaf. Mae’r Landsker yn llinell ddychmygol sy’n gwahanu’r de a’r gogledd.

Dafydd Roberts Sir Benfro Landsker

Mae tafodiaith Gymraeg Sir Benfro yn rhyfedd!  Mae Cymry Cymraeg Sir Benfro yn dweud ‘wes’ yn lle ‘oes’, ‘cwêd’ yn lle coed a ‘trwêd’ yn lle ‘troed’. Gwrandewch ar y sgwrs yma gyda Mrs Elizabeth John o Ben-caer, Sir Benfro ar wefan Amgueddfa Cymru:

https://amgueddfa.cymru/erthyglau/2011-03-29/Tafodiaith-Pen-caer-Sir-Benfro/

Cafodd Mrs John ei geni yn 1891. Mae’r sgript ar y wefan i’ch helpu chi hefyd.

Sir Benfro – Sir Hudolus!

 


Mae Dafydd yn gyn-Bennaeth yr Adran Gymraeg Ysgol y Llysweri Casnewydd, Ysgol y Graig ac Ysgol Bryngwyn, Llanelli, ac arbenigwr pwnc gyda’r Swyddfa Gymreig 1982/3, Llywodraeth y Cynulliad 2012-14, Cymwysterau Cymru 2015/16 a CBAC 2017/18.

Dafydd is a former Head of Welsh at Ysgol y Llysweri, Ysgol y Graig and Ysgol Bryngwyn of Llanelli, and specialist in the subject for the Welsh Office 1982/3, Assembly Government 2012-4, Qualifications Wales 2015/16 and WJEC 2017/18.

Y diweddaraf oddi wrth Darllen a Deall gyda Dafydd Roberts