Ask Dr Gramadeg: Y Treiglad Meddal gyda Geiriau Benywaidd Unigol- Soft Mutations with Feminine Singular Nouns

Ar y dudalen hon, byddwn ni'n ystyried y treiglad meddal sy'n digwydd gydag enwau benywaidd.

 y + cath > y gath   the cat

* Os bydd ll neu rh ar ddechrau enw benywaidd unigol, fydd y seiniau hynny ddim yn treiglo ar ôl y fannod
y llaw    the hand
y rhaff   the rope

* Fydd enwau benywaidd lluosog ddim yn treiglo ar ôl y fannod
y cathod   the cats

Fydd enwau gwrywaidd unigol ac enwau gwrywaidd lluosog ddim yn treiglo ar ôl y fannod, e.e:
y ci        the dog
y cŵn    the dogs

Bydd unrhyw ansoddair sy'n goleddfu enw benywaidd unigol yn treiglo''n feddal, e.e:
cath fawr   a big cat
cath ddu    a black cat

Bydd y rhifolion Un a Dwy yn achosi i enwau benywaidd unigol dreiglo'n feddal, e.e:
un gath       one cat
dwy gath    two cats

Bydd y rhifolyn Dau yn achosi i enwau gwrywaidd unigol dreiglo'n feddal, e.e:
dau gi    two dogs

Bydd y rhifolyn Tri yn achosi i enwau gwrywaidd unigol dreiglo'n llaes, e.e:
tri chi    three dogs

Dylech chi ddefnyddio enwau unigol gyda rhifolion. Edrychwch ar y dabl lle byddwn ni'n defnyddio'r gair 'Ci' (sy'n enw gwrywaidd), a'r gair Cath (sy'n enw benywaidd).

This page covers soft mutation with feminine singular nouns.

e.g. cath after y, y gath (the cat).

*Not feminine singular nouns beginning with ll and rh

e.g.  y llaw (the hand), y rhaff (the rope).

*Not plural feminine nouns, e.g:
y cathod (the cats).

Masculine singular and plural nouns, no mutation after y, e.g:
y ci (the dog), y cŵn (the dogs).

Any adjective that describes a feminine singular noun will take a soft mutation, e.g:
cath fawr   a big cat
cath ddu   a black cat

Un and dwy cause a soft mutation to feminine nouns, e.g:
un gath, dwy gath.

Dau causes a soft mutation to masculine nouns, e.g:
dau gi

Tri causes an aspirate mutation, e.g:
tri chi

Singular nouns should be used with numbers.  See table below where ‘ci’ is used as an example of a masculine noun, and ‘cath’ as an example of a feminine noun.

Mae'n bosibl mai llawer o Gymry Cymraeg nad yndynt yn gwybod y 'rheolau' hyn. Byddan nhw'd dweud beth sy'n 'swnio'n gywir'. Fel rhywun sy wedu dysgu, byddwch chi'n gallu gwneud y ddau beth!

Many first language speakers don’t necessarily know the above rules but go by what sounds right.  You can do both!

Gwrywaidd neu Fenywaidd?
Er mwyn dysgu beth yw cenedl rhyw enw, dylech chi ei ddysgu gan roi'r fannod o'i flaen, neu gan roi'r gair 'dwy / dau' o'i flaen. Er enghraifft, byddech chi'n gallu gwneud cardiau geirfa sy'n cynnwys pethau fel: y ci the dog, dau gi two dogs, y gath the cat, dwy gath two cats, tri mochyn bach three little pigs

Yn gyffredinol, bydd y terfyniadau canlynol yn dangos mai benywaidd yw enw
-ach, -aeth, -as, -eb, -ell, -en, -fa,-wraig, -es

cyfrinach                       secret
y gyfrinach fawr           the big secret

gwybodaeth                    information
y wybodaeth                    the information

cymdeithas                       society
dwy gymdeithas fach     two small societies

deiseb                                petition
y ddeiseb                           the petition

llinell                                   line
y llinell                               the line
dwy linell felen                 two yellow lines

rhaglen                             programme
tair rhaglen deledu         three T.V. programmes

swyddfa                            office
pedair swyddfa fawr       four large offices

myfyrwraig                        student (benywaidd)
y fyfyrwraig ddeallus      two intelligent students

ysgrifenyddes                    secretary (benywaidd)
yr ysgrifenyddes dda      the good secretary

Masculine or Feminine?

The best way to learn whether words are masculine or feminine is to learn them with dau/dwy or ‘y’ or in a phrase, as they are encountered on the courses.  If you make vocabulary cards you could write ‘y ci’/ the dog or ‘dau gi / two dogs or ‘y gath’ / ‘the cat’ or ‘tri mochyn bach’ / ‘three little pigs’ etc. rather than just ‘ci’ or ‘cath’ or ‘mochyn’.

Nouns with these endings are mostly feminine: -ach, -aeth, -as, -eb, -ell, -en, -fa,-wraig, -es,
e.g:                                        
cyfrinach                     secret
y gyfrinach fawr           the big secret

gwybodaeth                information
y wybodaeth                the information

cymdeithas                 society
dwy gymdeithas fach  two small societies

deiseb                         petition
y ddeiseb                    the petition

llinell                            line
y llinell/dwy linell felen  the line/two yellow lines

rhaglen                        programme
tair rhaglen deledu    three T.V. programmes

swyddfa                      office
pedair swyddfa fawr   four large offices

myfyrwraig                 student (fem.)
y fyfyrwraig ddeallus    two intelligent students

ysgrifenyddes             secretary (fem.)
yr ysgrifenyddes dda   the good secretary

Yn gyffredinol, bydd yr holl derfyniadau eraill (yn cynnwys '-wr / -yn / -ydd') yn dangos mai gwrywaidd yw enw.

Dylech chi ddysgu beth yw cenedl pob gair (a beth yw lluosog pob gair hefyd) fel rhan o'i ystyr. Os byddwch chi'n gwybod pa eiriau sy'n fenywaidd, byddwch chi'n gallu dyfalu mai gwrywaidd yw'r gweddill.

*Eithriadau ydy'r geiriau – gwasanaeth (g), gwahaniaeth (g)

Most other types of endings are masculine, including -wr, -yn and -ydd and many others. All the feminine words in the course are marked with a (b) for benywaidd.  It is best to learn which words are feminine and assume the rest are masculine. *Exceptions - gwasanaeth (m), gwahaniaeth (m).